________________
१३६
स्थानासो वेशो भवतीति दर्शनार्थम् । यथाऽयं स्तम्भो दीर्घ आयतः वृत्तस्त्र्यसश्चतुरस्रश्चे. त्यादि । तथा-परिमण्डलम्-परिमण्डलसंस्थान-वलयाकारमिति यावत् । यच्च एकम् एकत्वसंख्याविशिष्टम् । यद्यपीदं प्रतरघनभेदाद् द्विविधं, तथापि सामान्यमाश्रित्यैकं बोध्यम् । तथा-रूपभेदो वर्णः, स च कृष्णनीललोहितहारिद्रशुक्ल. भेदात् पञ्चविधः । कृष्णादयः प्रसिद्धाः नवरं हारिद्रः पीतवर्णों विज्ञेयः । कपिशादयस्तु कृष्णादि संसर्गजन्या इति न तेषां पृथगुपन्यासः कृतः । कृष्णादिषु प्रत्येकमेकत्वं सामान्यविवक्षया बोध्यम् । अथ गन्धभेदावाह-' एगे मुभिगंधे, एगे दुब्भिगंधे' इति । सुरभिगन्धः-सुरभिः मनोज्ञः स चासौ गन्धश्चेति सुरभिकहे गये हैं कि वृत्तादिकों में आयत का ही प्राय: समावेश होता है जैसे यह स्तम्भ दीर्घ है आपत है वृत्त है व्यस्र है और चतुरस्र है इत्यादि, तथा वलय के आकार जो संस्थान होता है वह परिमण्डल संस्थान कहा गया है यह परिमण्डल संस्थान भी एकत्य संख्याविशिष्ट है यद्यपि यह प्रतर और धन के भेद से दो प्रकार का होता है फिर भी यह सामान्य की अपेक्षा से एक ही कहा गया है, रूप का ही नाम वर्ण है और यह वर्ण कृष्ण नील लोहित हारिद्र और शुक्ल के भेद से पांच प्रकार का कहा गया है पीत (पीले) वर्ण का नाम हारिद्र है कृष्णादि वर्णी के संसर्ग से ही कपिशादिक वर्ण बनते हैं अतः इनका पृथकरूप से कथन नहीं किया है इन कृष्णादिकों में से प्रत्येक वर्ष में एकता सामान्य की विवक्षा से ही कही गई जाननी चाहिये, सुरभिगंध और दुरभिगंध के भेद से गन्ध दो प्रकार का होता है मनोज्ञगन्ध का नाम ભેદે કહ્યા છે, તે એ વાતને પ્રકટ કરવા માટે કહેવામાં આવેલ છે કે વૃત્તાદિકમાં આયતને સામાન્ય રીતે સમાવેશ થઈ જાય છે. જેમકે આ સ્તંભ हा छ, मायत छ, वृत्त छ, यस छ, यतुरस छ त्यादि.
વલયના આકારના સંસ્થાનને પરિમંડલ સંસ્થાન કહે છે. તેના પણ પ્રતર અને ઘનના ભેદથી બે પ્રકાર પડે છે, પરંતુ સામાન્યની અપેક્ષાએ તેમાં એકત્વ છે. રૂપનું નામ જ વણે છે. તેના નીચે પ્રમાણે પાંચ પ્રકાર કહ્યાં છે. १) ३ (२) नील (3) सातपय (४) पानापय मन (५) संदेह વર્ણ. કૃષ્ણાદિ વર્ણન સંસર્ગથી જ કાપિશાદિક વર્ષો બને છે, તેથી અહીં તેમનું અલગરૂપે કથન કર્યું નથી. કૃષ્ણ આદિ પ્રત્યેક વર્ણમાં સામાન્યની અપેક્ષાએ એકવ પ્રકટ કરવામાં આવ્યું છે. ગંધના બે પ્રકાર છે-(૧) સુરભિ ગંધ, અને (૨) દરલિગંધ. મને ગધને સુરભિ ગંધ અને અમનેસ ગંધને
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
