________________
१३०
स्थानाङ्गसूत्रे ___ प्रायेण जीवधर्माः प्ररूपिताः । अधुना पुद्गलानां जीवोपग्रहकत्वात् पुद्गलरूपाऽजीवधर्माः 'एगे सद्दे' इत्यारभ्य ' जाव लुक्खे' इत्यन्तेन एकत्येनैव प्ररूप्यन्ते । तत्रातीन्द्रियाणां परमाण्वादीनां पुद्गलानां सत्ताऽनुमानतोऽवगम्यते । तथाहि-घटादिकार्यतस्तत्कारणभूतस्य परमाण्वादेः सत्ताऽनुमीयते । घटादिकार्यरूपाणां स्कन्धपुद्गलानां तु सांव्यवहारिक प्रत्यक्षत एव सत्ताऽवबोध्यते ।
प्रायः करके जीव के धर्मों का तो प्ररूपण हो चुका है अब जीव के उपग्राहक-उपकारक-होने से पुद्गलों के स्वरूप दिखलाते हैं अर्थात् “एगे सद्दे" यहां से लगाकर " जाव लुक्खे" यहां तक के सूत्र पाठ से एकस्वरूप से प्ररूपित किये जाते हैं। इनमें अतीन्द्रिय जो परमाणु आदि पुद्गल हैं उनकी सत्ता अनुमान से जानी जाती है वह अनुमान इस प्रकार से है-"परमाणवः सन्ति घटादि कार्यान्यथानुपपत्तः" घटादि रूप कार्यों की परमाणुरूप कारण के अभाव में उत्पत्ति नहीं हो सकती है-अतः परमाणु हैं" इस तरह से परमाणुके कार्यभूत घटादिकोंके प्रत्यक्ष से उनकी सत्ता जानी जाती है ये घटादिरूप कार्य पुगल के स्कन्धरूप होते हैं। इनकी सत्ता व्यवहारी जन सांव्यवहारिक प्रत्यक्ष से जानते हैं। तात्पर्य कहने का यह है कि " इंद्रियानिन्द्रियनिमित्तं देशतः सांव्य वहारिकं " जो ज्ञान पाँच इन्द्रियों और मन से उत्पन्न होता है वह सांव्यवहारिक प्रत्यक्ष कहा गया है क्योंकि ऐसे ज्ञान में एकदेश से विशदता रहती है पूर्णरूप से नहीं । घटपटादि जितने भी पदार्थ हैं ये - હવે જીવના ધર્મોની પ્રરૂપણ તે પૂરી થઈ ગઈ છે. જીવનું ઉપગ્રાહક ( ઉપકારક) હોવાને કારણે હવે પુદ્રનું સ્વરૂપ બતાવવામાં આવે છે
__ " एगे सद्दे " ॥ सूत्रथी बने “जाव लुक्खे" पर्यन्तना सूत्रा દ્વારા તે પુનું એક પ્રતિપાદિત કરવામાં આવ્યું છે જે પરમાણુ આદિ પુલ ઈન્દ્રિયગમ્ય નથી, તેમનું અસ્તિત્વ નીચેનાં અનુમાન દ્વારા જાણી शाय छे. “परमाणवः सन्ति घटादिकार्यान्यथानुपपत्तेः " टा३ि५ अर्यानी પરમાણુરૂપ કારણના અભાવમાં ઉત્પત્તિ જ થઈ શકતી નથી. તેથી પરમાણુના કાર્યભૂત ઘટાદિકને જેવાથી તેમનું અસ્તિત્વ જાણી શકાય છે. તે ઘટાદરૂપ કાર્ય પુકલના કન્વરૂપ હોય છે. તેમનું અસ્તિવ વ્યવહારીજન સવ્યવહારિક प्रत्यक्षथी anel छ, २ ज्ञान " इंद्रियानिन्द्रियनिमित्तं देशतः सांव्यवहारिक " પાંચ ઈન્દ્રિ અને મનની સહાયતાથી ઉત્પન્ન થાય છે, તે જ્ઞાનને “સાંવ્ય. વહારિક પ્રત્યક્ષ” કહે છે, કારણ કે એવા જ્ઞાનમાં એક દેશની અપેક્ષાએ વિશદતા રહે છે–પૂર્ણરૂપે રહેતી નથી. ઘટપટ વગેરે જેવા પદાર્થો છે તે સ્કન્ધ
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
