________________
१२४
___ स्थानाङ्गसूत्रे निरंशं समयं निरूप्य प्राप्तावसरो निरंशं वस्त्यपि निरूपयति
मूलम्-एगे पएसे एगे परमाणू ॥ सू० ४७॥ छाया-एकः प्रदेशः, एकः परमाणुः ॥ सू०४७ ।। टीका-'एगे' इत्यादि
प्रदेश:-प्रकृष्टो देशः प्रदेशः-धर्माधर्माकाशजीवानां निरंशोऽवयवविशेषः, सच एक: एकत्वसंख्यावान् । एकत्वं चास्य स्वरूपतो बोध्यम् ।
अथ परमाणुं निरूपयति-' एगे परमाणू' इति । परमाणुः-परमश्चासौ अणुश्चेति-द्वयणुकादिस्कन्धकारणभूतोऽपि सूक्ष्मोऽणुः, उक्तं च
"कारणमेव तदन्त्यं सूक्ष्मो नित्यश्च भवति परमाणुः । एकरसवर्णगन्धो द्विस्पर्शः कार्यलिङ्गश्च " ॥ १ ॥ इति ।
निरंश समय की प्ररूपणा करके अव सूत्रकार निरंश वस्तु की प्ररूपणा करते हैं
'एगे पएसे एगे परमाणू' इत्यादि मूलार्थ-प्रदेश एक है परमाणु एक है ॥४७॥ टीकार्थ-प्रकृष्ट देश का नाम प्रदेश है यह प्रदेश धर्म, अधर्म आकाश और जीवद्रव्यका निरंश अवयवविशेषरूप होता है यह एकत्य संख्याविशिष्ट है एकत्व इसमें स्वरूप से कहा गया है।
परमाणु का निरूपण-परम जो अणु है उसका नाम परमाणु है यह परमाणु व्यणुकादि स्कन्ध का कारणभूत होता है और अतिसूक्ष्म होता है । कहा भी है-'कारणमेव तदन्त्यं ' इत्यादि
यह परमाणु कारणरूप हो होता है कार्यरूप नहीं होता है क्यों कि यह नित्य माना गया है इसमें एकरस, एकवर्ण, एकगन्ध और अवि
" एगे पएसे एगे परमाणू " त्या ॥ ४७ ॥ સૂત્રાર્થ–પ્રદેશ એક છે, પરમાણુ એક છે. તે ૪૭ |
ટીકાથ–પ્રકૃષ્ટ દેશનું નામ પ્રદેશ છે. તે પ્રદેશ ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને જીવદ્રવ્યના નિરંશ અવયવ વિશેષરૂપ છે. તે એક છે. તેમાં સ્વરૂપની અપેક્ષાએ એકત્વ સમજવાનું છે.
પરમાણુનું નિરૂપણ–પરમ્ જે અણુ છે તેને પરમાણુ કહે છે. બે, ત્રણ આદિ અણુવાળા સ્કન્દની ઉત્પત્તિમાં આ અણુ કારણભૂત હોય છે. તે અતિ शय सूक्ष्म डाय छे. ४थु ५ छ–'कारणमेव' त्यादि।
આ પરમાણુ કારણરૂપ જ હોય છે, કાર્યરૂપ હેતું નથી, કારણ કે તેને નિત્ય માનવામાં આવેલ છે. તેમાં એક રસ, એક વર્ણ, એક ગંધ અને કોઈ
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
