________________
-swamiALL----
-
-
सुधा टीका स्था० । उ०१ सू० ४५ शानादिनिरूपणम्
अत्र-आभिनियोधिकज्ञानशब्देन ज्ञानं दर्शनं च गृहीतम् । अत एवास्य अष्टाविंशतिभैदा भवन्तीति बोध्यम् । तस्मात् ज्ञानसामान्याद् दर्शनमपि ज्ञानपद. व्यपदेश्यं भवति ।
ननु अत्र सूत्रे 'एगे दंसणे' इत्यनेन दर्शनं पृथगेचोक्तम् , कथं पुनर्ज्ञानशब्देन दर्शनमपि व्यपदिश्यते ? इति चेत् , अत्रोच्यते तत्र हि दर्शनं श्रद्धानं विव. क्षितम् । यतो ज्ञानादित्रयस्य सम्यग्भावविशिष्टस्यैव मोक्षमार्गत्वमुक्त, नतु ज्ञान
उक्तं च-"आभिणिबोहियनाणे अठ्ठावीसं हवंति पयडीओ" ।
इस गाथामें आभिनियोधिक ज्ञान शब्दसे ज्ञान और दर्शन ये दोनों ही गृहीत हुए हैं, तभी जाकर२८ भेद हुए यहां समझायें गयेहैं । इसलिये ज्ञान सामान्यसे दर्शन भी ज्ञानपद व्यपदेश्य हुआ है ऐसा जानना चाहिये।
शंका-इस सूत्र में "एगे दंसणे" इस पदसे दर्शन जब अलग ही कहा गया है तो फिर आप ऐसा कैसे कहते हैं कि ज्ञान शब्दद्वारा दर्शन भी कह दिया जाता है अर्थात् ज्ञानपदका वाच्य दर्शन भी हो जाता है ? ___उ०—सूत्र में “दर्शन" शब्द से श्रद्धान विवक्षित हुआ है क्यों कि सम्यग् भाव से विशिष्ट ही ज्ञानादित्रय में मोक्षमार्ग कहा गया है ज्ञानदर्शन चारित्र मात्रा में मोक्षमार्गता नहीं कही गई है अतः मोक्ष के मार्गभूत ऐसे सम्यग्भाव विशिष्ट ज्ञानादिवय में दर्शन शब्द श्रद्धान रूप अर्थ का ही वाचक है इसलिये कोई दोष नहीं है तात्पर्य कहने का यह है कि सूत्र में दर्शनपद श्रद्धान रूप दर्शन का वाचक है सामान्य કરવામાં આવેલ છે. ત્યારે જ આભિનિધિક જ્ઞાનના ૨૮ ભેદ થયેલા બતાવી શકાયા છે. આ રીતે “જ્ઞાન સામાન્ય” પદના પ્રયોગ દ્વારા દર્શન પદને પણ તેમાં સમાવેશ થયો છે, એમ સમજવું.
प्रश्न--21 सूत्रमा “ एगे दंसणे" मा पहना प्रयोगद्वारा शननु सस રૂપે પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે, તે આપ શા કારણે એવું કહે છે કે જ્ઞાન શબ્દના પ્રયોગ દ્વારા દર્શનને પણ ગ્રહણ કરવામાં આવેલ છે ? અથવા જ્ઞાન પદનું વાચક દર્શન પણ છે?
उत्तर-सूत्रमा 'शन ' ५४ श्रद्धान। अथ मां ५५रायुं छे. २५ સમ્યભાવથી યુક્ત જ્ઞાનાદિત્રયમાં ( જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રમાં) મોક્ષમાર્ગીતા કહી છે-જ્ઞાન, દર્શનચારિત્રમાં જ મોક્ષમાર્ગના કહી નથી. તેથી મોક્ષના માર્ગરૂપ સમ્યભાવયુક્ત જ્ઞાનાત્રિયમાં દર્શન શબ્દ શ્રદ્ધારૂપ અર્થનું જ વાચક છે. તેથી તેનું અલગરૂપે પ્રતિપાદન કરવામાં કોઈ દેષ જણાતું નથી. સૂત્રમાં તે દર્શનપદ શ્રદ્ધાવાચક એનસામાન્યને ગ્રહણ કરનાર દર્શનનું
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
