________________
७४८
सूत्रकृताङ्गसूत्रे कि वत्तव्यं सिया' तथा-कालगताः किं वक्तव्यं स्यात-एतादृश व्रतनियमाधारकः श्रावको मृत्यु यदि प्राप्नुयात् तदा तद्विषये किं वक्तव्यं भवेत् । 'सम्मं कालगतेत्ति वत्तव्वं सिया' सम्यक् कालगता इति वक्तव्यं स्यात् । देवलोके गतास्ते 'ते पाणा वि वुच्चंति ते तसावि वुच्चंति ते महाकाया ते चिरहिइया' ते प्राणा अप्युच्यन्ते प्राणधारणात्-ते सा अप्युच्यन्ते संचरणात्-ते महाकायाः-लक्षसहस्रयोजन. प्रमाण देहविकुर्वणात् ते चिरस्थितिका अपि कथ्यन्ते-द्वाविंशतिसागरोपमस्थितिकत्वात्, 'ते बहूतरगा पाणा जेसि समणोवासगस्स सुपच्चक्खायं भवइ' ते प्राणिनो बहुतरका अनेके सन्ति-तेषु श्रमणोपासकस्य प्रत्याख्यानं सुप्रत्या. ख्यातं भवति, 'ते अप्पयरगा पाणा जेहिं समणोवासगस्स अपच्चक्खायं भवइ' ते प्राणा अल्पतराः सन्ति येषु श्रमणोपासकस्य श्रावकस्य अप्रत्याख्यातं भवति, 'इति-से महयाओ जणं तुम्भे वयह तं चेव जाव अयंपि भेदे से णो णेयाउए भवई' इति स महतः यथा यूयं वदथ तथैव यावद् अयमपि भेदो नो नैयायिको प्राप्त हो जाएं तो उनके विषय में क्या कहना चाहिये ? उनके विषय में यही कहना चाहिए कि उन्होंने सम्यक् प्रकार से काल किया है, वे देव. लोक को प्राप्त हुए हैं। वे प्राणों को धारण करने के कारण प्राणी भी कहलाते हैं, उस नाम कर्म का उदय होने से वे त्रस भी कहलाते है एक लाख योजन के शरीर की विक्रिया कर सकने के कारण वे महाकाय भी कहलाते हैं और बावीस सागरोपम की उत्कृष्ट स्थिति होने से चिरस्थितिक भी कहलाते हैं।
एसे प्राणी बहुत हैं जिनके विषय में श्रमणोपासक का प्रत्याख्यान सुप्रत्याख्यान कहलाता है । वे प्राणी थोडे हैं जिनके विषय में श्रमणोपासक का प्रत्याख्यान नहीं होता है। इस प्रकार वह महान् त्रसकाय તેના સંબંધમાં શું કહેવાનું હોય? તેના વિષયમાં એમજ કહેવું જોઈએ કે તેઓએ સમ્યક્ પ્રકારથી સમાધિપૂર્વક કાળ કરેલ છે, તેઓએ દેવલોક પ્રાપ્ત કર્યો છે. તેઓ પ્રાણાને ધારણ કરવાના કારણે પ્રાણી પણ કહેવાય છે. ત્રણ નામકર્મને ઉદય હોવાથી, તેઓ ત્રસ પણ કહેવાય છે. એક લાખ જન જેટલા વિશાળ શરીરની વિકિયા કરી શકવાથી તેઓ મહાકાય પણ કહેવાય છે. અને બાવીસ સાગરોપમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ હોવાથી ચિરસ્થિતિક પણ કહેવાય છે.
એવા ઘણા પ્રાણિ છે કે જેએના વિષયમાં શ્રમણોપાસકનું પ્રત્યાખ્યાન સુપ્રત્યાખ્યાન કહેવાય છે. જેના સંબંધમાં શ્રમણોપાસકનું પ્રત્યાખ્યાન થતું નથી તેવા પ્રાણિયે થડા છે. આ રીતે મહાન ત્રસકાયની હિંસાથી
श्री सूत्रतांग सूत्र : ४
