________________
समयार्थबोधिनी टीका द्वि. श्रु. अ. ५ आचारश्रुतनिरूपणम्
५२७ ___ अन्वयार्थः-- (णत्थि पेज्जे व दोसे वा) नास्ति-न विद्य ते प्रेम-प्रीतिलक्षणं द्वेषो वा-प्रेमविपरीतः (णेवं सन्नं णिवेसए) नैवम्-नैवैतादृशी संज्ञा बुद्धिं निवेशयेत्-कुर्यात् किन्तु (अस्थि पेज्जे व दोसे वा) अस्ति विद्यते एव प्रेम च द्वषो वा 'एवं सन्नं णिवेसए' एवमीहशीं संज्ञां बुद्धि निवेशयेत्-कुर्यादिति ॥२२॥
टीका--'पेज्जे व प्रेम च तत्र प्रेम-पीतिलक्षणं पुत्रकलत्रादि रागः, तद्विपरीतः 'दोसे वा' द्वेषो वा 'णत्थि' नास्ति-एतौ द्वावपि न विद्यते इति केषां. चिन्मतम्, तथाहि-मायालोभौ एवावयवौ विद्यते न पुनस्तत्समुदायरूपोऽवयवी प्रेमरूपोऽस्ति तथा-क्रोधमानौ एव स्तः न तत्समुदायरूपोऽवयवी द्वेष इति । ऐसी समझ रखना ठीक नहीं है किन्तु 'अस्थि पेज्जे व दोसे वा-अस्ति प्रेम च द्वेषो वा' राग और द्वेष है 'एवं सन्नं निवेसए-एवं संज्ञा निवेशयेत्' ऐसी ही बुद्धि रखनी चाहिए ॥२२॥
अन्धयार्थ--प्रेम अर्थात् राग और द्वेष नहीं हैं ऐसी समझ रखना ठीक नहीं है किन्तु रोग है और द्वेष है, ऐसी बुद्धि ही रखनी चाहिए ॥२२॥
टीकार्थ-प्रीति अर्थात् पुत्र कलत्र आदि परिवार संबंधी राग प्रेम कहलाता है । वेष इस से विपरीत होता है । यह दोनों नहीं है, ऐसा किन्हीं २ का मत है । वे कहते हैं-माया और लोभ राग कहलाते हैं, अतएव इन दोनों अवयवों के अतिरिक्त दोनों का समूह रूप अवयवी राग, अलग नहीं है । इसी प्रकार क्रोध और मान इन दोनों अंशों से भिन्न द्वेष का कोई पृथक अस्तित्व नहीं है। इस प्रकार का विचार करना शमी त मरा२ नथी. ५२तु 'अस्थि पेज्जे व दोसे वा-अस्ति प्रेम च द्वेषो वा' २१॥ छे, अ द्वेष छे. 'एवं सन्न निवेसए-एव संज्ञां निवेशयेत्' से પ્રમાણે ની બુદ્ધી જ રાખવી જોઈએ. મારા
અન્વયાર્થ–-પ્રેમ અર્થાત્ રાગ અને દ્વેષ નથી એવી સમજણ રાખવી ઠીક નથી. પરંતુ રાગ છે, દ્વેષ છે એવી બુદ્ધિ રાખવી જોઈએ. મારા
ટીકાઈ–-પ્રીતિ અર્થાત પુત્ર, કલત્ર વિગેરે પરિવાર સંબંધી રાગ, પ્રેમ કહેવાય છે. છેષ તેનાથી જુદા પ્રકાર હોય છે. આ બને નથી. એ પ્રમાણે કેટલાકને મત છે. તેઓ કહે છે કે-માયા અને લેભ રાગ કહેવાય છે. તેથી જ આ બને અવય સિવાય બનેના સમૂહ રૂપ અવયવી રાગ, જ નથી. એજ પ્રમાણે કોલ અને માન, આ બને અંશોથી જુદા એવા શ્રેષનું કોઈ જ અસ્તિત્વ જ નથી. આવા પ્રકારને વિચાર કરે ગ્ય નથી. પ્રેમ છે, અને દ્વેષ
श्री सूत्रतांग सूत्र : ४
