________________
४५२
सूत्रकृताशने पत्तेयं प्रत्येकं प्रत्येकम्-एकैकम् 'वित्तसमादाय' चित्तं समादाय-वध्येषु घातकमनोवृत्तिमादाय 'दिवा वा राओ वा' दिवा वा रात्रौ वा 'मुत्ते वा जागरमाणे वा' सुप्तो वा जाग्रद्वा 'अमित्तभूए' अमित्रभृतः 'मिच्छासंठिए' मिथ्यासंस्थितः 'णिच्चं' नित्यम् 'पसढविउवायचित्तदंडे' प्रशठव्यतिपातचित्तदण्डः 'भवई' भवति, यथाबधकस्य समयाद्यभावेन वध्यस्य मारणाऽसम्मवेऽपि तद्विषयकाऽनिष्टचिन्तनरूपाऽप्रशस्तध्यानाद् हिंसकत्वं नातिवर्तते । तथा-संयमविरत्यायभाववतोऽज्ञानिनो. जीवसवातस्य साक्षात्माणातिपाताऽमावेऽपि चिन्ताद्वारा हिंसकत्वं नाऽति । अतो यदुक्तम्-अज्ञानिनां हिंसकत्वं भवत्येव तत्सम्यगेव व्यवस्थितमिति ।सू०२१६४। प्रत्येक प्राणी, भूत, जीव और सत्य के प्रति घातक मनोवृत्ति धारण करके दिन और रात, सोता हुआ और जागता हुआ उनका शत्रु बना रहता है, प्रतिकूल व्यवहार करता है और अत्यन्त शटनापूर्वक उनकी हिंसा की बात ही सोचता रहता है।
तात्पर्य यह है कि जैसे उक्त घातक पुरुष को घात करने का अवसर नहीं मिलता और इस कारण वह घात नहीं कर पाता, फिर भी घात की बात ही सोचते रहने से अपने अप्रशस्त चिन्तन के कारण वह हिंसक ही कहलाता है, उसी प्रकार संपम एवं बिरति आदि से रहित अज्ञानी जीव जीवनिकायों की साक्षात् हिंसा नहीं करता, फिर भी हिंसा का चिन्तन करते रहने के कारण हिंसक ही है। अतएव अज्ञानी जीव हिंसक होते ही हैं, यह कथन समीचीन ही हैं ॥२॥ અને સત્વ પ્રત્યે ઘાતકમનોવૃત્તિ ધારણ કરીને રાત દિવસ સૂતે થકો અથવા
ગત થકી તેને શત્રુ બને છે. અને પ્રતિકૂળ-ઉલ્ટ વ્યવહાર કરે છે. અને અત્યંત શઠ ભણાથી તેની હિંસાની વાતને જ વિચાર કરે છે.
તા એ છે કે–જેમ તે ઘાતક પુરૂષને ઘાત કરવાનો મોકો મળતો નથી. અને તે કારણથી તે ઘાત કરી શકતો નથી, તે પણ ઘાત કરવાનો જ વિચાર કરતા રહેવાથી પિતાના અપ્રશસ્ત ચિંતનના કારણે તે હિંસક જ કહપાથ છે. એજ પ્રમાણે સંયમ અને વિરતિ વિગેરે વિનાને અજ્ઞાની જીવ અવનિકાની સાક્ષાત હિંસા કરતા નથી. તે પણ હિંસાનું ચિંતન કરતા રવાપી હિંસક જ ગણાય છે. તેથી જ અજ્ઞાની જીવ હિંસક જ હોય છે. भर प्रयन योग्य छ ।सू० २॥
श्रीसूत्रतांगसूत्र : ४
