________________
समयार्थबोधिनी टीका द्वि. श्रु. अ. ३ आहारपरिज्ञानिरूपणम्
५०७ ओज आहारयन्ति, आनुपूर्येण वृद्धाः परिपाकमनुप्राप्ताः ततः कायान्निस्सरन्तः स्त्रीभावमेके जनयन्ति पुरुषभावमेके जनयन्ति नपुंसकभावमे के जनयन्ति, ते जीवा बालाः मातुः क्षीरं सर्पिराहारयन्ति, क्रमशो वृद्धा ओदनं कुल्माषं त्रसस्थावरांच माणानाहारयन्ति पृथिवीशरीरं यावत् साख्यीकृतं स्यादिति । 'अवरेऽविच गं' अपराण्यपि च खलु 'तेसि णाणाविहाणं' तेषां नानाविधानाम् 'भूयपरिसप्प. चलयरपंचिदियतिरिक्खाणं' भुजपरिसर्पस्थलचरपश्चेन्द्रियतिरथाम् , 'गोहाणं' जाव मक्खायं गोधानां यावदाख्यातानि, सर्वमत्रत्यवर्णनं पूर्वोक्ततद् विज्ञेयम् ।।
अस्मिन् प्रकरणे खेचरपक्षिणां स्वरूपं भेदादिकं च निरूपयितुमाह-'अहावर' अथाऽपरम् 'पुरक्खाय' पुख्यातम् ‘णाणाविहाणं' नानाविधानाम् , 'खचर. पंचिदियतिरिक्खजोणियाण' ख वरपश्चेन्द्रियतिर्यस्योनिकानाम् 'तं जहां तद्यथासे एक देश से ओज आहार करते हैं। फिर कम से बढते हुए जब परिपक्वता को प्राप्त होते हैं तो माता के उदर से बाहर निकलते हैं, एवं कोई पुरुष के, कोई स्त्रीके और कोई नपुंसक के रूप में जन्म लेते हैं। वे जीव जब बाल्यावस्था में रहते हैं तो माता के दूध का आहार करते हैं। अनुक्रम से जब बडे होते हैं तो ओदन, कुल्माष तथा त्रस एवं स्थावर प्राणियों का आहार करते हैं और उसे अपने शरीर के रूप में परिणत करते हैं। उन गोह आदि भुजपरिसर्प स्थलचर तियं च पंचे. न्द्रिय जीवों के नाना वर्ण रस गंध स्पर्श वाले अनेक शरीर होते हैं, ऐसा कहा गया है।
अब खेचर पक्षियों के स्वरूप एवं भेद आदि को प्ररूपण करते हैं -'अहावरं पुरक्खायं णाणाविहाणं खचरपंचिंदियः' इत्यादि। તેમાંથી એકદેશથી એજ આહાર કરે છે. તે પછી ક્રમથી વધતાં જ્યારે પરિપકવ થાય છે, ત્યારે માતાના ઉદરમાંથી બહાર નીકળે છે. કોઈ પુરૂષપણાથી, કઈ સ્ત્રી પણુથી, અને કેઈ નપુંસક પણાથી જન્મ લે છે. તે છે. જ્યારે બાથ અવસ્થામાં રહે છે, ત્યારે માતાના દૂધને આહાર કરે છે. અને અનુકમથી મોટા થાય છે. ત્યારે ભાત, કુમાષ, તથા ત્રસ અને સ્થાવર પ્રાણિયોનો આહાર કરે છે. અને તેને પોતાના શરીર પણથી પરિણમાવે છે. તે ઘે વિગેરે ભુજ પરિસર્પ સ્થલચર તિર્યંચ પંચન્દ્રિય જીના અનેક વર્ણ, રસ, ગંધ સ્પર્શવાળા અનેક શરીરો હોય છે એ પ્રમાણે કહેલ છે.
હવે ખેચર–આકાશમાં ફરનારા પક્ષિયોના સ્વરૂપ અને ભેદ વિગેરેનું नि३५९) ४२वामा भाव छ.-'अहावर पुरक्खायं णाणाविहाणं खचरपंचिंदियः'
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્રઃ ૪
