________________
३५४
सूत्रकृताङ्गसूत्रे
हारियं विपरिणामियं सारूविकडं संतं, अवरेऽवि य णं तेसिं रुक्खजोणियाणं रुक्खाणं सरीरा णाणावन्ना णाणागंधा णाणा रसा णाणाफासा णाणासंठाणसंठिया णाणाविहसरीर पुग्गल विडविया ते जीवा कम्मोववन्नगा भवतीति मक्खायं ॥ सू० २४४ ॥
I
छाया - अथाऽपरं पुराऽऽख्यातम् इहैकतये सच्चा वृक्षयोनिकाः वृक्षसम्भवा वृक्षव्युत्क्रमाः । तद्वयोनिका स्तत्सम्भवा स्तदुपक्रमाः कर्मोपग : कर्मनिदानेन तत्र व्युत्क्रमाः पृथिवीयोनिकेषु वृक्षेषु वृक्षतया विवर्त्तन्ते । ते जीवाः तेषां पृथिवीयोनिकानां वृक्षाणां स्नेहमाहारयन्ति, ते जीवा आहारयन्ति पृथिवीशरीमप्तेजो वायुवनस्पतिशरीरम् । नानाविधानां त्रसस्थावराणां प्राणानां शरीरमचित्तं कुर्वन्ति । परिविध्वस्तं तच्छरीरं पूर्वाहारितं त्वचाहारितं विपरिणामितं सारूपीकृतं स्यात् । अपराण्यपि तेषां वृक्षयोनिकानां वृक्षाणां शरीराणि नानावर्णानि नानागन्धानि नानारसानि नानास्पर्शानि नानासंस्थानसंस्थितानि नानाविधशरीरपुद्गलविकारितानि । ते जीवाः कर्मोपपन्नका भवन्तीत्याख्यातम् सू०२-४४ ।
टीका - पृथिवीयोनिकान् वनस्पतीन् वृक्षान् निरूप्य वृक्षयोनिकवृक्षस्त्ररूपमाह - 'अह्नावरं पुरक्खायं' अथाऽपरं पुराख्यातम्, अनन्तरं तीर्थ कर देवेनाऽपरो वनस्पतिभेदः प्रदर्शितः, 'इहेगझ्या सत्ता रुक्खनोणिया' इहैकतये सच्चा जीवा वृक्षयोनिका, वृक्षा एव योनिः - उत्पत्तौ कारणं येषां ते, वृक्षोपरि समुत्पन्ना इत्यर्थः, 'रुक्ख संभवा' वृक्षसम्भवाः-वृक्षे एव वर्त्तमानाः 'रुक्खवुक्कम ' वृक्षव्यु
'अहावरं पुरखाय' इत्यादि ।
टीकार्थ- पृथ्वीयोनिक वृक्षों का निरूपण करके अब वृक्ष योनिक वृक्षों का स्वरूप कहते हैं-तीर्थकर भगवान् ने वनस्पति का दूसरा भेद कहा है । वह भेद है वृक्षपोनिक वृक्ष जो वृक्ष वृक्ष के ऊपर उत्पन्न होता है, वह वृक्षयोनिक वृक्ष कहलाता है। वृक्ष से उनकी उत्पत्ति होती है । वृक्ष में ही वे वर्तमान रहते हैं और वृक्ष में ही वृद्धि को प्राप्त
'अहावर' पुरखायें' छत्याहि
ટીકા -—પૃથ્વી ચેાનિવાળા વૃક્ષેત્તુ નિરૂપણ કરીને હવે વૃક્ષયેાનિવાળા વૃક્ષેાનુ નિરૂપણ કરે છે –તી''કર ભગવાને વનસ્પતિને બીજો ભેદ કહેલ છે, તે ભેદ વૃક્ષયાનિક વૃક્ષ એ પ્રમાણેના છે. જે વૃક્ષ, વૃક્ષ ઉપર ઉત્પન્ન થાય છે, તે વૃક્ષચેાનિવાળા વૃક્ષેા કહેવાય છે. વૃક્ષથી તેઓની ઉત્પત્તિ થાય છે. વૃક્ષમાં જ તે સ્થિત રહે છે, અને વૃક્ષમાં વધે છે, વૃક્ષયે નિવાળા, વૃક્ષમાં ઉત્પન્ન
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૪
