________________
मर्मप्रकाशिका टीका श्रुतस्कंध २ उ. १ सू० १ शय्येषणाध्ययननिरूपणम् ३१७ पृथिवीकायादिः, ग्रामादिरूपा च क्षेत्रशय्या, कालशय्या तु ऋतु संबद्धकालिकी भवति भावशय्या द्विविधा-पइभावविषया कायविषया तत्र यो जीवः यस्मिन् औदयिकादौ भावे यदा वर्तते तदा तस्य षड्भावरूपा भावशय्या, स्यादिकायगत गर्भस्थ जीवस्य स्यादिकाय एव द्वितीया कायविषया भावशय्या बोध्या, तथाचोक्तम्गाथा-इये खित्ते काले भावे सिज्जा य जा तर्हि पगयं ।
केरिसिया सिज्जा खलु संजय जोगत्ति नायव्वा ॥१॥ तिविहाय दव्वसिज्जा सचिताऽचित्तमीसगा चेव । खित्तंमि मि खित्ते काले जा मि कालंमि ॥२॥ दुविहाय भावसिज्जा कायगए छविहे य भावंमि ।
भाये जो जत्थ जया सुह दुह गब्भाइ सिज्जासु ॥३।। इति, छाया-द्रव्यं क्षेत्रं कालः भावः शय्या च या तस्यां प्रकृतम् ।
कीदृशीशय्या खलु संयत योग्ये ति ज्ञातव्या ।। त्रिविघा च द्रव्यशय्या सचित्ताऽचित्त मिश्रकाश्चैव । क्षेत्रमिति यस्मिन् क्षेत्रे, काले या यस्मिन् काले इति ।। द्विविधा च भावशय्या-कायगता, पविधा च भावे इति ।
भावे यो यत्र यदा सुख दुःख गर्भादिशय्यासु ।। इति । रहित पृथिवीकायिक वगैरह होता है, और मिश्रा द्रव्यशय्या वही अर्धपरिणत पृथिवीकायिक वगैरह कही जाती है। क्षेत्रशय्या ग्रामादिरूप कही जाती है। काल शय्या तो ऋतु सम्बद्ध कालिक होती है, और भावशय्या दो प्रकार की मानी जाती है-१-षड्भाव विषया और २ काय, उन में भी जो जीय जिस
औदयिकादि भाव में जव रहता है तब उसको षड् भाव विषया भाव शय्या कहते हैं और स्त्री वगैरह के शरीरगत गर्भस्थ जीव का स्त्री आदिका शरीर को ही दूसरी कायविषया नामकी भाव शय्या कहते हैं, कहो भी है___ 'दव्वे खित्ते काले भावे सिजाय जा तहिं पगयं । केरिसिया सिज्जा खलु संजय जोगत्ति नायब्वा ॥१॥ तिविहाय दव्वसिज्जा सचित्ताऽचित्तमीसगा એજ પ્રાસુક–ચિત્ત અર્થાત જીવરહિત પૃથ્વીકાયિક વિગેરે હોય છે, અને મિશ્રા દ્રવ્ય શવ્યા એજ અર્ધ પરિણત પૃથ્વી કાયિક વિગેરે હોય છે, ક્ષેત્રશસ્યા પ્રામાદિરૂપ કહેવાય છે. તથા કળશમ્યા તે ઋતુ સંબંધિત કાળવાળી હોય છે. અને ભાવશમ્યા બે પ્રકારની માનવામાં આવે છે. ૧ ષડ્રભાવ વિષયક અને ૨ કાય વિષયક એમાં પણ જે જીવ જે ઔદયિકાદિ ભાવમાં જ્યારે રહે છે ત્યારે તેને ષડ્રભાવશમ્યા કહે છે અને સ્ત્રી વિગેરેના શરીરમાં રહેલ ગર્ભસ્થ જીવના સ્ત્ર વિગેરેને જ બીજી કાયવિષયા નામની ભાવશગ્યા કહે છે.
५५ -दव्ये खित्त काले भावे' या गाथा सस्त माह प्रमाण सम सेवी,
श्री सागसूत्र :४
