________________
६१८
आचाराङ्गसूत्रे
टीका
मज्ञापकदिशापेक्षया उर्ध्वम् उर्ध्वदिश्यवस्थितं पर्वत शिखरमासादहर्म्याद्युपरिभागस्थम्, अधः = अधोदिश्यवस्थितं भूमिगृहादिकं तिर्यक् = प्राच्यादिदिक्ष्ववस्थितं विदिवस्थितं च गृहभित्तिमासादहर्म्यादिकं, प्राचीनं तिर्यक्पदस्य विवरणमेतत्, प्राच्यां दिशि विद्यमानं पदार्थजातम्, एतच्चोपलक्षणम् - अन्या अपि तिर्यग्दिशो विज्ञेयाः । यद्वा- प्राचीनमिति - ऊर्ध्वाधस्तिर्यग्दिगन्वयि, तेनोर्ध्वाधस्तिर्यग्दिक्ष्ववस्थितं, प्राचीनं पुरातनम् - आधुनिकशिल्पिदुष्करतयाऽऽश्चर्यकारि पदार्थजातं, पश्यन् = चक्षुर्व्यापारयन्, रूपाणि चक्षुर्ग्राह्यतया परिणतानि रूपवद्रव्याणि शालमब्जिकादीनि स्त्र्यादिरूपाणि वा पश्यति ।
टीकार्थ - प्रज्ञापक - (देखने वाले की ) दिशा की अपेक्षा ऊर्ध्व दिशा में-पर्वत के शिखर पर तथा प्रासाद या महल आदि के ऊपरी भाग में स्थित, भौंहरा आदि अधोदिशा में स्थित, पूर्व आदि तिरछी दिशाओं में स्थित तथा विदिशाओं में स्थित दीवार, हवेली और महल आदि को देखता है । मूल में आये हुए 'पाईणं' अर्थात् 'प्राचीन' शब्द को तिरछी दिशा का विवरणरूप समझना चाहिए । अथवा 'प्राचीन' पद ऊर्ध्व, अधः और तिर्यक् सभी दिशाओं के साथ संबंध रखता है । तात्पर्य यह निकला कि - ऊर्ध्व दिशा में स्थित अधोदिशा में स्थित तथा तिरछी दिशामें स्थित प्राचीन अर्थात् आधुनिक शिल्पकारों के लिए दुष्कर होने से आश्चर्य उत्पन्न करने वाले पुराने पदार्थों की ओर नजर करता हुआ सुन्दर पुतलियों वगैरह को तथा स्त्री आदि के रूप को देखता है ।
I
ટીકાથ—પ્રજ્ઞાપક—(જોનારની) દિશાની અપેક્ષા ઉર્ધ્વ દિશામાં પર્વતના શિખર પર તથા પ્રાસાદ અથવા મહેલ આદિના ઉપર ભાગમાં, સ્થિત, ભેાંયરા આદિ અધાદિશામાં સ્થિત, પૂર્વ આદિ તિરછી દિશામાં સ્થિત, તથા વિદિશાઓમાં સ્થિત लीत, डुवेदी भने महेस महिने हेथे छे. भूसभां आवेले 'पाईणं' अर्थात् आधीन શબ્દને તિરછી દિશાના વિવરણરૂપ સમજવા જોઈ એ, અથવા પ્રાચીન પદ્મ, અધઃ અને તિર્યક્ સ દિશાઓની સાથે સ ંબંધ રાખે છે. તાત્પર્યં એ નિકળે છે કેઉર્ધ્વ દિશામાં સ્થિત, અધેાદિશામાં સ્થિત, તથા તિરછી દિશામાં સ્થિત પ્રાચીન અર્થાત્ આધુનિક શિલ્પકારો માટે દુષ્કર હાવાથી આશ્ચર્ય ઉત્પન્ન કરવાવાળા પુરાણા પદાર્થોની તરફ નજર કરતા થકા સુન્દર પુતળીઓ વગેરેને તથા આદિના રૂપને દેખે છે.
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર ઃ ૧
