________________
आचारचिन्तामणि -टीका अध्य० १ उ. ५ सु. १ वनस्पतिप्ररूपणा
५९३
अस्थिक- तिन्दुक - कपित्था म्वाडक - मातुलिङ्ग- बिल्वा - मलक - पनस - दाडिमादयः । एकास्थिकानां बहुवीजकानां च वृक्षाणां मूलैकजीवमाश्रित्य मूलकन्दस्कन्धत्वऋशाखाप्रवालेषु प्रत्येकमसंख्येया जीवाः सन्ति । एको मूलजीवस्तु मूलादिफलपर्यन्तं सर्वावयवं व्याप्य वृक्षेषु तिष्ठति ।
-
नन्वेकास्थिकानां बहुबीजकानां च वृक्षाणां मूलकन्द स्कन्धत्वकुशाखादयः प्रत्येकमसंख्येयजीवाः सन्ति, इति यदुक्तं तत् कथमुपपद्यते, मूलादिफलपर्यन्ता वृक्षाः सर्वेऽप्येकशरीराकारा एवोपलभ्यन्ते, यथा- देवदत्तस्य शरीरमखण्डमेकरूपमुपलभ्यते तद्वत्, तस्मादेकशरीरात्मका एव वृक्षाः, कथममी प्रत्येकशरीरा असंख्येयजीवा इति ? उच्यते
(तेंदू ) कपित्थ (कवि), अम्बाडक, मातुलिंग, बिल्व, आमला, पनस और दाडिम आदि । एकास्थिक और बहुबीजक वृक्षों में मूलके एक जीव के सहारे मूल, कंद, स्कंध, छाल, शाखा, और प्रवाल में अलग-अलग असंख्यात जीव हैं। एक मूल जीव, मूल से लेकर फल तक वृक्ष के सभी अवयवों में व्याप्त होकर रहता है ।
शंका -- एक बीजवाले और बहुत बीज वाले वृक्षों के मूल, कन्द, स्कन्ध, त्वचा, शाखा आदि प्रत्येक असंख्यात जीव वाले हैं, यह कथन सही कैसे हो सकता है ? मूल से लेकर फलपर्यन्त वृक्ष सभी एक शरीराकार ही उपलब्ध होते हैं, जैसे कि देवदत्त का शरीर अखंड एकरूप ही देखा जाता है । अतः वृक्ष एक - एक शरीररूप ही हैं । उन में असंख्यात प्रत्येक किस प्रकार हो सकते हैं ?
अस्थि, तिन्हुङ, उपित्थ, गंगाउछ, भातुसिंग (मिले३), मिटव, (जीसी), साभसा, પુનસ અને દાડમ આદિ.
એકાસ્થિક અને મહુબીજક વૃક્ષામાં મૂળના એક જીવના આધારે મૂલ, ક ંદ, સ્કંધ છાલ, શાખા અને પ્રવાલમાં અલગ-અલગ અસંખ્યાત જીવ છે. એક ભૂલ જીવ, મૂલથી લઈને કૂલ સુધી વૃક્ષના સર્વ અવયવામાં વ્યાપ્ત થઈને રહે છે.
शअ-मेडमीनवाणा भने महुमीनवाणा वृक्षाना भूण, ४४, २४न्ध, त्वयाછાલ, શાખા આદિ પ્રત્યેક અસખ્યાત જીવવાળા છે. આ કથન સાચું છે એમ કેવી રીતે કહી શકાય ? અથવા એ કથન સાચુ કેવી રીતે હોઈ શકે ?
ભૂલથી લઈને કૂલ સુધી વૃક્ષ સર્વ એક શરીરાકારજ ઉપલબ્ધ થાય છે. જેમકે દેવદત્તનું શરીર અખંડ એકરૂપજ જોવામાં આવે છે. એ માટે વૃક્ષ એક એક શરીરરૂપજ છે. તેમાં અસંખ્યાત પ્રત્યેકશરીર કેવી રીતે હાઈ શકે છે?
प्र. आ.-७५
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર ઃ ૧
