________________
५७४
आचाराङ्गसूत्रे
ते तत्थ परियावज्जति जे तत्थ परियावज्जंति ते तत्थ उद्यायंति ॥ सू० ९॥
छाया
तद्ब्रवीमि - सन्ति प्रागाः पृथिवीनिश्रिताः तृणनिश्रिताः पत्रनिश्रिताः काष्ठनिश्रिताः गोमयनिश्रिताः कचवर निश्रिताः सन्ति संपातिमाः प्राणाः आहत्य संपतन्ति, अग्नि च खलु स्पृष्टा एके संघातमापद्यन्ते, ये तत्र संघातमापद्यन्ते ते तत्र पर्यापद्यन्ते, ये तत्र पर्यापद्यन्ते ते तत्रापद्रावन्ति ॥ सू० ९ ॥
टीका
तद् = अग्निकार्याहिंसया यथा बहुविधाः प्राणिनः प्रणश्यन्ति, तद् ब्रवीमि= कथयामि, पृथिवीनिश्रिताः = पृथिवीरूपं कायमाश्रित्य वर्तमानाः पृथिवीकायिका इत्यर्थः । ' पृथिवीनिश्रिताः' इत्युपलक्षणम् तेन तदाश्रिताः कृमि - कुन्थु - पिपीलिका - भुजङ्गम- मण्डूक-वृश्चिक - कर्कटकादयो गृह्यन्ते । तथा च पृथिवीकायिकास्तदाश्रितास्त्रसाश्वेत्यर्थः, वृक्षलतादयश्च । तथा - तृणनिश्रिताः = वनस्पतिकायिकाः, जाते है; जो सिकुड़ जाते हैं वे मूर्छित हो जाते हैं और जो मूर्छित हो जाते है वे मर भी जाते हैं ॥०९ ॥
टीकार्थ – अग्निकाय की हिंसा से बहुत प्रकार के जीवों का घात होता है, सो मैं कहता हूँ - पृथिवी के सहारे रहने वाले जीव पृथिवीकायिकों के अतिरिक्त और भी बहुत से हैं । जैसे - कृमि, कुंथुवा, विउंटी, साप, मेंढक, बिच्छु, कैकडा, आदि । अतः पृथिवी आश्रित का अर्थ यहां पृथिवीकायिक स्थावर तथा त्रस जीव लेना चाहिए । वृक्ष और बेल आदि भी इसी में सम्मिलित हैं। तथा तृण-आश्रित वनस्पतिकाय के
મૂચ્છિત થઈ જાય છે, અને જે મૂર્છિત થાય છે તે મરી પણ જાય છે. (સૂ. ૯)
ટીકા અગ્નિકાયની હિંસાથી ઘણાજ પ્રકારના જીવાના ઘાત થાય તે હું કહું –પૃથ્વીના આશ્રયે રહેવાવાળા જીવ પૃથ્વીકાયાની સાથે બીજા પણ ઘણા છે. જેમ કૃમિ डुंथवा, डीडीओो, साथ, हेडङ, वींछी डेउडा माहि. ये अरणुथी पृथ्वीमाश्रितने। अर्थ અહિં પૃથ્વીકાયિક સ્થાવર તથા ત્રસ જીવ લેવા જોઈ એ. વૃક્ષ અને વેલા-વેલ આદિ પણ તેમાં સમ્મિલિત છે. તથા તૃણુ-આશ્રિત વનસ્પતિકાયના જીવ અને તૃણુના આશ્રયે રહેવા
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર ઃ ૧
