________________
आचारचिन्तामणि -टीका अध्य. १ उ. १ सू. ६. कर्मसमारम्भः
३९९
कुर्वतश्चापि समनुज्ञो भविष्यामि, इति । अत्रापि 'च' - शब्दोपादानेन भविष्य - त्कालिक कृतकारितक्रियाद्वयस्यापि ग्रहणम् । 'समनुज्ञः' इत्यस्य समनुज्ञाता अनुमोदयितेत्यर्थः । तथा च - ( १ ) अहमन्यस्य कुर्वतोऽनुमोदयिता भविष्यामि, (२) स्वयमहं करिष्यामि, (३) अहं कारयिष्यामि, इति भेदत्रयं क्रियायाः भवति । कुर्वतश्वापीत्यत्र 'अपि ' - शब्दोपादानेन तासां नवानां क्रियाणां मनोवाक्कायभेदेन सप्तविशतिर्भङ्गा भवन्ति ।
आत्मवाचकमहमिति पदं पुरस्कृत्य 'अकार्षम्' इत्यादिक्रियापदोपादानात् " सर्वाः क्रिया आत्मपरिणामरूपाः" इति बोधितम् । एतेन " आत्मा निष्क्रियः " इति सांख्याद्यभिमतं निराकृतम् ।
' यावि' शब्द में जो ' अपि ' पद है, उस से यह समझना चाहिए कि इन नौ क्रियाओं के मन वचन और कायके भेद से सत्ताईस भेद हो जाते हैं । अर्थात् पूर्वोक्त नौ क्रियाएं मन से की जाती हैं. वचन से की जाती हैं, और काय से भी की जाती हैं, अतः उनके सत्ताईस भेद हो जाते हैं ।
आत्मा के वाचक अहम् (मैं) पदको प्रधान करके 'अकार्षम् ' इत्यादि क्रियापदों का ग्रहण करने से यह सूचित किया गया है कि ये सब क्रियाएँ आत्मा का ही परिणाम हैं । इस सूचना से आत्माको निष्क्रिय मानने वाले सांख्य आदि मतों का निराकरण हो गया है ।
' यावि' शब्दभां ? ' अपि ' यह छे तेथी मे समन्वु लेह मे है से नव ક્રિયાઓના મન, વચન અને કાયાના ભેદથી સત્તાવીશ ભંગ થાય છે. અર્થાત્ પૂર્વોક્ત નવ ક્રિયાઓ મનથી કરી શકાય છે. વચનથી અને કાયાથી પણ કરી શકાય छे. તેથી તેના સત્તાવીશ ભેદ્ય થઈ જાય છે.
6
આત્માના વાચક अहम्' हुँ-पहने प्रधान राजीने ' अकार्षम् ' माहि डियाપદોના ગ્રહણ કરવાથી એ સૂચન કરવામાં આવ્યું છે કે—એ સ ક્રિયાઓ આત્માનુંજ પરિણામ છે. આ સૂચનથી આત્માને નિષ્ક્રિય માનવાવાળા સાંખ્ય આદિના મતનું નિરાકરણ થઈ ગયુ છે.
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર ઃ ૧
