________________
आचारचिन्तामणि-टीका अध्य.१ उ.१ सू.५. कर्मवादिप्र०
३५७ नानि६ । पञ्च जातयः५ । चतस्रो गतयः४ । द्वे खगतीर । चतस्रः आनु पूर्वः४ । आयूषि चत्वारि४ । सदशकम् १० । स्थावरदशकम् १० । उच्चैर्गोत्रम् १ । नोचैर्गोत्रम्१ । सातवेदनोयम् १ । असातवेदनीयम्१ । वर्ग-गन्ध-रस-स्पर्शाख्यावतस्त्रः प्रकृतयः४ । ७५ ॥
एताः प्रकृतयः कमपि ज्ञानादिगुणं न हन्तीत्यघातिन्य उच्यन्ते । इमाः सर्वपातिप्रकृतिभिः सह वेद्यमानाः स्वयमघातिन्योऽपि सर्वघातिफलं प्रदर्शयन्ति । देशघातिप्रकृतिभिः सह पुनर्वेद्यमानाः स्वयमघातिन्योऽपि देशघातिरसं दर्शयन्ति । यथा-स्वयमचौरश्चौं रैः सह वर्तमानश्चौर इवावभासते तद्वत् ।
छह संहनन२८, पांच जातिया३३, चार गतियाँ३७, दो विहायोगतिया३९, चार आनुपूर्वी ४३, चार आयु४७, त्रसदशक५७, स्थावरदशक६७; उच्चगोत्र६८, नीचगोत्र६९, सातावेदनीय७०, असातावेदनीय७१, तथा वर्ण, रस, गन्ध, और स्पर्शनामक चार प्रकृतिया७५ ।
ये प्रकृतिया ज्ञान आदि किसी गुणका घात नहीं करती हैं। इसी लिये ये अघाती कहलाती हैं। जब इनका सर्वघातो प्रकृतियों के साथ वेदन होता है तब ये स्वयं अघाती होते हुए भी सर्वघाती रसकों प्रकट करती हैं, और देशघाती प्रकृतियों के साथ इनका वेदन हो तो स्वयं अघाती होने पर भी देशघाती रस को प्रकट करती हैं। जैसे कोई पुरुष चोर न हो किन्तु चोरों के साथ हो तो वह भी चोर जैसा ही प्रतीत होता है । यही हाल इन अघाती प्रकृतियों का है ।
शति, (36) या२ अनुपूवी, (४३) या२ मायु, (४७) सदृश, (५७) स्थाप२४४४, (६७) अभ्यगात्र, (६८) नीयगात्र, (६६) शतावनीय, (७०) मसातवहनीय, (७१) तथा १ २स, आध, भने २५श नमनी या२ प्रतियो (७५).
આ પ્રકૃતિઓ જ્ઞાન આદિ કઈ ગુણને ઘાત કરતી નથી. એટલા માટે તેને અઘાતી પ્રકૃતિ કહે છે, પરંતુ સર્વઘાતી પ્રકૃતિએની સાથે જ્યારે તેનું વેદન થાય છે તે પોતે અઘાતી હોવા છતાંય પણ એ સર્વઘાતીનું ફળ પ્રદર્શિત કરે છે. અથવા દેશઘાતી પ્રકૃતિની સાથે તેનું વદન હેય તે પોતે અઘાતી હોવા છતાંય પણ દેશઘાતી રસને પ્રગટ કરે છે. જેવી રીતે કઈ પુરુષ એર ન હોય પરંતુ ચોરેની સાથે હોય તે તે પણ ચેર જે જ દેખાય છે. એ પ્રમાણેજ આ અઘાતી પ્રકૃતિએ વિષે સમજવું.
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૧
