________________
ભીતરની વૈભવી દુનિયા ચિત્ર કંઈ ખોટું ન હતું. અને તમને બરોબર ન લાગ્યું તો એમાં સુધારા સૂચવવા હતા. પણ આ રીતે એને તમે હડધૂત કર્યો તે મને ન ગમ્યું.
અવનીન્દ્રનાથની આંખોમાં એ વખતે આંસૂ હતા. રૂંધાયેલ કંઠે એમણે કહ્યું : રવિભાઈ ! નંદલાલ મારો હોનહાર વિદ્યાર્થી છે. મારા સેંકડો વિદ્યાર્થીઓમાં મારું મન જેના પર ઠરતું હોય તેવો શિષ્ય આ છે. મને એને ઠપકો આપતાં અપાર દર્દ થયેલું, પણ એ જરૂરી હતું. હવે તમે જોજો. પંદરેક દિવસ એ નહિ દેખાય. પણ જ્યારે બહાર આવશે ત્યારે નવો ખજાનો લઈને આવશે.
કળાગુરુની આગાહી પ્રમાણે જ બન્યું. નંદલાલ અજન્ટાની ગુફામાં પહોંચી ગયા. પંદર દિવસ સુધી ન ખાવાનું ભાન, ન પીવાનું.. સદીઓ, સહસ્ત્રાબ્દીઓ પ્રાચીન એ ભારતીય ચિત્રકળાના અદ્ભુત પ્રતિનિધિ સમા ચિત્રોમાં તેઓ ખોવાઈ ગયા. પંદરેક દિવસે તેઓ બહાર નીકળ્યા ત્યારે ચહેરા પર ઉપલબ્ધિનો આનંદ હતો. હાથમાં ચિત્રપોથી હતી. સીધા જ તેઓ પોતાના કલાગુરુ પાસે ગયા. તેમની આંખોનું તેજ અને ચહેરા પરનો ભાવ જોઈને જ ગુરુએ એમની ઉપલબ્ધિનું અનુમાન કરી લીધું. અને શિષ્યને બાંહોમાં સમાવી લીધો. ચિત્રપોથી જોઈને તો ગુરુ. અતિપ્રસન્ન બન્યા.
ગુરુ આપે છે શિષ્યને જ્ઞાન. જ્ઞાન છે ભીતરી દાન. આંતરિક દાન આદિ પર મઝાનો પ્રકાશ ફેંકતી સ્તવનાની આ કડી :
દાનાદિક નિજ ભાવ હતા જે પરવશા હો લાલ, તે નિજ સમ્મુખ ભાવ ગ્રહી લહી તુજ દશા હો લાલ; પ્રભુનો અદ્ભુત યોગ સ્વરૂપ તણી રસા હો લાલ, ભાસે વાસે તાસ જાસ ગુણ તુજ જિસ્યા હો લાલ. ૩
લાયોપથમિક ભાવનું દાન કેવું હતું ? એમાં પરનું - પદાર્થનું, સંપત્તિનું દાન અપાતું હતું. તો લાભ પણ ત્યાં પરનો જ સ્વીકારાયેલો.
૫૦
સાધનાપથ
