Bhashyatrik Bhavtrik

SR No.: 006186
Original Sutra Author: N/A
Author: Punyakirtivijay
Publisher: Sanmarg Prakashan
Publication Year: 2013
Total Pages: 198
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 15 MB

Page 154

વડે તળેલું એવો વ્યવહાર છે એમ અવગાહન જેટલા અલ્પ ઘી વડે તળેલું અથવા શેકેલું એમ બંને કહેવાની પ્રવૃત્તિ છે. એટલે છેલ્લા ત્રણ નીવિયાતાં પકવાનાં ગણાય છે.
આ વિગઈની સાથે ગિહત્યસંસટ્ટે આગારથી પૂર્વે આયંબિલમાં કલ્પ એવાં દ્રવ્ય કહ્યાં છે અને હવે એ જ આગારથી નીલિમાં તથા વિગઈના પચ્ચક્ખાણમાં કલ્પ એવા ગૃહસ્થ સંસ્કૃષ્ટ દ્રવ્યો બતાવે છે.
ગૃહસ્થ પોતાને માટે ભાત વગેરેને દૂધ અને દહીંથી મિશ્ર કર્યો હોય એટલે ભાતમાં દૂધ કે દહીં ભાતને ડૂબાડીને ૪ અંગુલ ઊંચુ ચડ્યું હોય એવું તરબોળ કરી દીધું હોય તો તે દૂધ અથવા દહીં સંસ્કૃષ્ટ દ્રવ્ય કહેવાય તે મુનિને નીવિ તથા વિગઈના પચ્ચકખાણમાં કહ્યું, પણ ચાર અંગુલથી વધુ ચડ્યું હોય તો તે વિગઈમાં ગણાય. એવી રીતે દ્રવગોળ (ઢીલો ગોળ), ઘી અને તેલ, ભાત ઉપર ૧ અંગુલ ઊંચ ચહ્યું હોય તો તે ગોળ, ઘી, તેલ, સંસ્કૃષ્ટ દ્રવ્ય કહેવાય.
તથા કઠિન ગોળ ચૂરમા વગેરેમાં મિશ્ર હોય અને કઠિન માખણ ભાત વગેરેમાં મિશ્ર હોય તે સર્વથા એકરસ ન થયા હોય તો પણ પીલુ અથવા શીણ વૃક્ષના મહોર જેવાં ઝીણા કણિયા થઈ ગયા હોય તો પણ ગોળ અને માખણ સંસ્કૃષ્ટ દ્રવ્ય કહેવાય. એટલે નીવિયાતાં ગણાય, પણ એનાથી મોટા કણિયા હોય તો નીવિ કે વિગઈના પચ્ચકખાણમાં ન કલ્પ.
એમ દૂધ-દહીં-ઘી-ગોળ-તેલ-કડા અને માખણ એ ૭ વિગઈ સંસ્કૃષ્ટ દ્રવ્ય ગણાય અને ગિહત્યસંસણું આગારમાં આવી શકે, પરંતુ માખણ અભક્ષ્ય હોવાથી વાપરવું કલ્પ નહિ.
તંદુલ-ચોખા આદિ દ્રવ્યો વડે હણાયેલી એવી દૂધ વગેરે વિગઈ તે વિકૃતિગતનિર્વિકૃતિક સ્વભાવવાળી-નીવિયાનું કહેવાય છે. તે કારણથી આવી રીતે હણાયેલું દૂધ વગેરે દ્રવ્ય કહેવાય છે, વિગઈ કહેવાતી નથી.
કઢાઈ વગેરેમાંથી સુખડી આદિ કાઢી લીધા પછી વધેલું - ઉદ્ધરેલું ઘી તેને ચૂલા ઉપરથી ઉતાર્યા પછી ઠંડુ થયા બાદ તેમાં કણિકાદિ મેળવીએ ત્યારે તે કણિક્કાનું બનેલું દ્રવ્ય નીવિયાતું થાય. તેને કેટલાક આચાર્યો ઉત્કૃષ્ટ દ્રવ્ય કહે છે.
જેમ સંસૃષ્ટ દ્રવ્ય, ઉત્કૃષ્ટ દ્રવ્ય નીલિમાં કહ્યું તેમ સરસોત્તમ દ્રવ્યો પણ કારણે નવિમાં કલ્પનીય બતાવ્યા છે, તે નીચે મુજબ છે.
તલ તથા ગોળનો પાયો કરી બનાવેલી તલસાંકળી, (કાચા ગોળ સાથે તલ
ભાષ્યત્રિ-ભાવત્રિક ૧૪૩