________________
જંગી જાનહાનિએ અશોકના અંતરમાં એવા ઊંડા જખમ પેદા કર્યા કે, એથી વિજયનો એ આનંદ જાણે અશોક માટે પરાજય કરતાંય વધુ પીડાકારક નીવડ્યો. કલિંગ-જંગમાં જે સંહાર થયો, એના વિચારે અશોકની આંખ દિવસો સુધી આંસુથી ભીની રહી. આ યુદ્ધમાં થયેલા સંહારથી દ્રવી ઉઠેલા અશોકે સામે ચડીને કલિંગને એની સ્વતંત્રતા પુનઃ આપીને કંઈક શાંતિ અનુભવી.
અશોકના કલિંગ વિજય પછી કલિંગમાં મૌર્ય-સંવતનું ચલણ થયું. આ પછી ક્ષેમરાજની ગાદીએ વીર સંવત ૨૭૫માં એમના પુત્ર વૃદ્ધરાજા કલિંગાધિપતિ બન્યા. એમના રાજ્યકાળમાં જોકે અશોક દ્વારા પેટાવાયેલી જંગ-જવાળાઓની અસરથી કલિંગ કંઈક મુક્ત બની શક્યું હતું અને વૃદ્ધરાજે કલિંગની કીર્તિ સભા એ તીર્થધામોમાં વધારો પણ કર્યો હતો. છતાં કલિંગને માટે કરવાનું હજી ઘણું બાકી રહેતું હતું. અશોકના વિજય પછી સ્વતંત્રતા મળવા છતાં કલિંગની પ્રજામાંથી આઝાદીની અગનજાળ જેવી જે લગન લગભગ લુપ્ત થઈ ગઈ હતી, એને જાગૃત કરવાનું મુખ્ય કાર્ય વૃદ્ધરાજ સામે એક પડકાર અને પ્રશ્ન રૂપે વર્ષો સુધી ખડું જ રહ્યું !
આઝાદીના એ આતશને પુનઃ જગવવાનું કાર્ય વિરાટ હતું. આ વિરાટતાને વહન કરવાનું સૌભાગ્ય જોકે વૃદ્ધરાજને નહોતું વર્યું, પણ આ વિરાટતાના વાહક બની શકે, એવા એક પરાક્રમી પુત્રના પુણ્યવાન પિતા તરીકેની કીર્તિના તો એઓ જરૂર પૂરેપૂરા અધિકારી હતા. કારણ કે કલિંગ ચક્રવર્તી મહારાજા ખારવેલના શ્રી વૃદ્ધરાજ પિતા થતા હતા.
મહારાજા ખારવેલ
-
૫૭.
