________________
અને પાણી ઉતારતા સેવકને બોલાવીને પૂછ્યું કે, કૂવામાં અન્ન-પાણી લેનાર કોઈ હાજર હોય છે ખરું? સેવકે કહ્યું : કોણ હાજર છે, એ તો હું શી રીતે કહી શકું! પણ અન્ન-પાણીનું પાત્ર કોઈ લે છે ખરું? - ડૂબતો માણસ તરણું ઝાલે, એમ રાજાનંદ તરત જ એ કૂવા પાસે પહોંચ્યો. તપાસ કરતાં રાજાની સમક્ષ હાડપિંજરમાં પલટાયેલા કલ્પક મંત્રી જણાયા. રાજાએ ક્ષમાયાચના સાથે બહાર આવીને મગધની પડુ પડુ થતી મહત્તાને મોભ બનીને ટકાવવા મંત્રીશ્વર કલ્પકને નમ્ર વિનંતિ કરી, જેની કલ્પના કરી જ રાખી હતી, એ પરિસ્થિતિ ઉપસ્થિત થતા ગઈ ગુજરી ભુલી જઈને મંત્રીશ્વર કલ્પક કૂવામાંથી બહાર આવ્યા, કોઈ ઘેઘૂર વડવૃક્ષ ટૂંઠામાં પલટાઈ ગયું હોય, એવી કલ્પના કરાવતા મંત્રીશ્વર કલ્પક પોતાની બુદ્ધિના બળે મગધ પર ચઢી આવેલા એ રાજાઓને ભગાડી મૂક્યા અને પુનઃ કલ્પકની કીર્તિથી મગધના કોટ-કાંગરા ગાજવા લાગ્યા.
સાચી વસ્તુસ્થિતિની જાણ થતાં નંદના પશ્ચાત્તાપનો પાર ન રહ્યો. એમણે જૂના મહામાત્યને સખત સજા કરીને કલ્પકને પહેલાં કરતાંય વધુ ગૌરવ આપ્યું. એમનું આયુષ્ય દીર્ઘ હતું. પુનઃ એમના લગ્ન થતા એ સંસારની વેલ પાંગરી ઉઠી અને જાણે મૃત પ્રાયઃ બની ચૂકેલો એ મંત્રીવંશ ફરીથી મહોરી ઉઠ્યો.
લગભગ ૩ર વર્ષો સુધી મગધના મહા સામ્રાજયની ધુરા સાંભળીને એક દહાડો નંદિવર્ધન તરીકેનું સન્માન પામનારા રાજાનંદ સ્વર્ગવાસી બન્યા. શ્રી મહાવીર પ્રભુના નિર્વાણ બાદ ૭૦માં વર્ષે મારવાડની
ઓસિયા નગરીમાં શ્રી રત્નપ્રભસૂરીશ્વરજી મહારાજે કેટલાંક ક્ષત્રિય વંશી રાજાઓને પ્રતિબોધ પમાડીને જૈન-ઓસવાળ બનાવ્યા હતા, આ શાસન પ્રભાવક કાર્યના પ્રમુખ સમર્થક તરીકે પ્રથમ નંદ જૈન ઇતિહાસમાં સુવર્ણાક્ષરે નોંધાઈ ગયા. પ્રથમ નંદ પછી મગધની પાટનગરી પાટલિપુત્ર પર ક્રમશ: નંદવંશીય રાજાઓ અને કલ્પકવંશીય મંત્રીઓની પરંપરા પણ ચાલુ થઈ, એમના રાજ્યકાળ પર હવે પછી સિંહાવલોકન કરીશું.
૨૪
********
~~~~~~~ મહારાજા ખારવેલ