________________
આમ, કલિંગ-રાજ્યની સત્તા હસ્તગત કર્યા પછી થોડાક જ સમયમાં મહારાજા ખારવેલ જે કંઈ કરી ગયા, એ ધર્મ, સંસ્કૃતિ કે રાષ્ટ્રની દૃષ્ટિએ પણ ઓછું ગૌરવાસ્પદ નહોતું! એથી જ તો એમની પ્રસિદ્ધિ ત્રણ-ત્રણ નામો દ્વારા થવા પામી હતી. ખારવેલાધિપતિ, મહામેઘવાહન અને ભિખુરાય તરીકે ઓળખાતા આ કલિંગ ચક્રવર્તીના જીવનની વિશેષતાઓ તરફ પણ આ ત્રણ નામો સંકેત કરી જાય એવા છે. - કલિંગ ચક્રવર્તીની રાજધાની સમુદ્રકિનારે હતી તેમજ એમના રાજ્યની સરહદો સાગર સુધી લંબાયેલી હતી, આનો નિર્દેશ ખારવેલાધિપતિ આ નામમાંથી મળે છે. કલિંગ હાથીઓનો પ્રદેશ હોવાથી આ રાજાનું પણ પોતાના પૂર્વજોની જેમ હાથી એક પ્રિય વાહન હતું. આનો સંકેત “મહામેઘવાહન' આ નામમાંથી મળી રહે છે. તેમજ આ રાજવીએ પોતાના બાહુબળથી ભારતવ્યાપી પ્રતિષ્ઠા મેળવી હતી. છતાં ભીતરથી તો એઓ ભિક્ષુ જેવા જ હતા, આ વાતનો ખ્યાલ “
ભિખુરાય' આ નામ આપી જાય છે.
ભિખુરાય-ખારવેલ આ રીતે ભારત વર્ષના એક ભાગ્યવિધાતા હતા, આવા રાજવીને પોત પોતાના સંપ્રદાયની પ્રતિષ્ઠા વધારવા માટે પોત-પોતાના સંપ્રદાયના સંદેશાવાહક તરીકે ગણાવવા સૌ લલચાય, એ સહજ હોવાથી “બૌદ્ધો” ખારવેલને “બુદ્ધનુયાયી' ગણાવતા રહ્યા હતા અને ઇતિહાસમાં આવી ગણના ધીમે ધીમે બદ્ધમૂલ બળે જતી હતી, પણ આ અસત્યનો પ્રચાર જાણે કાળ-બ્રહ્મથી પણ જોયો ન ગયો અને હાથી-ગુફાના એ શિલાલેખની પ્રસિદ્ધિ રૂપે, બે હજાર વર્ષના લાંબા ગાળા બાદ, મૌન રહેવાના મિજાજમાં મહાલતા એ કાળબ્રહ્મ જાણે બે બોલ બોલી નાખ્યા અને વર્તમાન યુગની સમક્ષ એક “જૈન રાજવી તરીકે મહારાજા ખારવેલ ખડા થયા ! તેમજ સૂર્યોદયે જ મધ્યાહનું તેજ પાથરી જનારું અને મધ્યાન્હ જ સૂર્યાસ્ત ભણી ઢળી જનારું એમનું વિરલ વ્યક્તિત્વ છતું થવા પામ્યું !
મહારાજા ખારવેલ -~~~~~~~~~~~~~~
