________________
ઉદાયીનું રાજ્ય તપ્યું હતું. આ પછી નંદવંશના નવ રાજાઓ મગધ પર શાસન કરી ગયા. ત્યારબાદ મગધની સત્તા મૌર્યવંશીય રાજા ચન્દ્રગુપ્ત કબજે કરી. મૌર્યના રાજ્યમાં પણ એક દહાડો પલટો આવ્યો, મૌર્યવંશના એક રાજાના સેનાપતિ પુષ્યમિત્રે બળવો જગાવીને મગધની સત્તાના સૂત્રો સંભાળ્યા અને જૈનો તેમજ બૌદ્ધો માટે જાણે મૃત્યુઘંટ વાગ્યો.
મોર્યકાલીન મગધમાં આંતર-બાહ્ય અનેક આક્રમણો આવ્યા, પણ જૈનો અને બૌદ્ધો માટે પુષ્યમિત્ર એક ઝનૂની-કટ્ટરતા પુરવાર થઈ, પુષ્યમિત્રની પૂર્વેના કાળમાં બાર-બાર વર્ષનો દુકાળ પડી ચૂક્યો હતો, પણ તોય જૈનત્વની જાહોજલાલીના સાવ વળતા પાણી નહોતા થયા, જોકે આવા કુદરતી કોપના કારણે જૈન-શ્રમણોએ પોતાની વિહાર-દિશા જરૂર બદલી હતી, પણ એટલા માત્રથી જ જૈનત્વની જાહોજલાલીના એ મૂળિયા હાલી ઉઠે, એમ ન હતું. પણ પુષ્યમિત્રનો રાજય-કાળ પ્રારંભાયો, અને જાણે જૈન-સંઘના આકાશે એક ધૂમકેતુ ઉગ્યો ! એનામાં માત્ર સ્વ-ધર્મનો સ્નેહ હોત, તો તો હજી એ સારું હતું, પણ આ સ્નેહની સાથે જૈન અને બૌદ્ધો ઉપર વિષ જેવો કડવો વિષ પણ ભળ્યો હતો. એથી જૈનશ્રમણોને પોતાનું અસ્તિત્વ ટકાવી રાખવા માટે અન્ય દેશો અને અન્ય દિશા તરફ મીટ માંડ્યા સિવાય છૂટકો જ નહોતો !
જૈન-શાસનનું ભાગ્ય ત્યારે એટલું જોર કરતું હશે કે, કલિંગ ત્યારે એક સ્વતંત્ર રાજ્ય હતું. એટલું જ નહિ, ભગવાન શ્રી મહાવીર દેવના શાસનકાળથી જ એ રાજ્ય જૈન-શાસનના એક અતૂટ ગઢ તરીકેની પોતાની પ્રખ્યાતિ ટકાવી શક્યું હતું. કલિંગ-રાજ્ય મગધની સરહદથી કંઈ બહુ દૂર પણ નહોતું. એથી સેનાપતિમાંથી સરમુખત્યાર બની બેઠેલા પુષ્યમિત્રના દમનનો દોર શરૂ થાય, એ પૂર્વે જ ચેતી જઈને ઘણાં શ્રમણશ્રમણીઓ કલિંગ દેશમાં પહોંચી ગયા અને ત્યાં કલિંગમાં તો જૈનત્વની જાહોજલાલીનો કોઈ વાળ પણ વાંકો વાળી શકે એમ નહોતું ! કારણ કે ભગવાનના નિર્વાણની ત્રણ શતાબ્દીઓ પૂરી થવા આવી. એ જ વર્ષમાં કલિંગના રાજ્ય પર મહારાજા ખારવેલનો અભિષેક થઈ ચૂક્યો હતો.
-~~-~~~-~મહારાજા ખારવેલ