________________
યવનરાજ દિમિત જ હોવો જોઈએ. યુનાની ઇતિહાસકારો કહે છે તેમ તે હિંદુસ્તાન છોડીને બલ્બ (બેકટ્રિયા) તરફ પાછો ચાલ્યો ગયો હતો : पुष्यमित्रं यजामहे ।
આ બનાવ ઈ.સ. પૂર્વેના ૧૭૫ માં વર્ષનો છે. પતંજલિનો પણ એ જ સમય છે. એ વખતે મગધનો રાજા અને પતંજલિનો યજમાન પુષ્યમિત્ર હતો. પુષ્યમિત્રે નામદે
પુષ્યમિત્ર પછી એનો પુત્ર અગ્નિમિત્ર ભારતનો સમ્રાટ થયો. એને પણ અમરકોષની એક ટીકામાં ચક્રવર્તી તરીકે ઓળખાવ્યો છે. અગ્નિમિત્રના સિક્કા બરાબર બૃહસ્પતિમિત્રના જેવા જ રૂપ અને એવા જ ઘાટના મળે છે. બૃહસ્પતિમિત્રના સિક્કા, અગ્નિમિત્રના સિક્કા પહેલાના ગણાય છે. બૃહસ્પતિમિત્રનો સગપણ સંબંધ અહિચ્છત્ર રાજાઓ સાથે હતો. આ અહિચ્છત્ર બ્રાહ્મણ હતા એમ કોસમ-પભોતાનો શિલાલેખ સાબિત કરે છે. મેં પુષ્યમિત્ર (જે શૃંગવંશનો બ્રાહ્મણ હતો) અને બૃહસ્પતિમિત્રને એક જ માન્યા છે. પુષ્ય નક્ષત્રનો સ્વામી બૃહસ્પતિ છે. મારી આ માન્યતા યુરોપના કેટલાક આગળ પડતા ઇતિહાસકારોને રૂચિ છે.
બૃહસ્પતિમિત્ર મગધનો રાજા હતો એ તો નક્કી છે. આ નામ પંડિત ભગવાનલાલ ઇંદ્રજી વગેરેએ “બહુપતિ સાસિન” વાંચેલું. એ પણ એક નામ છે એમ એમને નહોતું સમજાયું.
જૈન ગ્રંથોમાં લખ્યું છે કે ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યના સમયમાં જૈન સાધુઓ અને પંડિતોની એક પરિષદ મળી હતી અને જે જૈન આગમો (અંગ) વિચ્છિન્ન થઈ ગયા હતાં તેનો પુનરૂદ્ધાર કર્યો. આ ઉદ્ધાર ઘણાખરા જૈનો મંજૂર નથી રાખતા. આ શિલાલેખમાં લખ્યું છે કે મૌર્યકાળમાં વિચ્છિન્ન થયેલા અંગસપ્તિના ચોથા ભાગનો ખારવેલે પુનરૂદ્ધાર કર્યો.
જૈનોની તપશ્ચર્યા સંબંધી વાત પણ આ લેખમાં છે. જીવ અને દેહ સંબંધી જૈન વિજ્ઞાનની વાતનો પણ એમાં ઉલ્લેખ છે.
મહારાજા ખારવેલ
૦
જ
૧૪૭
