________________
જય-વિજય, નવમુનિ, બડભુજ, લલાટેન્દુ આદિ અનેક નામો ધરીને કલિંગની એ પ્રાચીન કળા સમૃદ્ધિના વારસાનું પુન્યદર્શન આજેય કરાવી રહી છે.
ભાંગ્યું ભાંગ્યું તોય ભરૂચ અને રાત તોય પૂર્ણિમાની ! આ કહેવતને ચરિતાર્થ કરતો ખંડગિરિ, ઉદયગિરિ, જગન્નાથપૂરી આદિ ઐતિહાસિક સ્થાનો ધરાવતો, આજે ઓરીસા પ્રાંત તરીકે ઓળખાતો અને કટક શહેરથી નજીક આવેલો આ કલિંગ પ્રદેશ વર્તમાન-કાળેય એવો જ રળિયામણો અને સોહામણો છે. જગન્નાથ મંદિર આજે તો અજૈન મંદિરમાં પલટાઈ ગયું છે. પણ સંભવ છે કે, એ જૈનમંદિર હોય અને એમાં બિરાજીત જિનમૂર્તિ સુવર્ણની હોય એની પર કાષ્ટનું ખોળિયું રહેતું હોવાથી, સત્ય કદાચ આવરાઈ ગયું હોય. ખંડગિરિ-ઉદયગિરિ આજે પણ દર્શનીય શિલ્પ-કળાના ધામ સમા છે. ૧૦૦ જેટલી ગુફાઓ તો આજેય ઉપલબ્ધ છે. બીજી પણ ઘણી-ઘણી ગુફાઓ હોવાની સંભાવના છે. ઘણી ખરી ગુફાઓ દટાઈ ગઈ હોય, એવી સંભાવના પણ નકારી ન શકાય. આ પ્રદેશને જો શોધખોળનો વિષય બનાવાય, તો ઘણાઘણા સત્યો પર પ્રકાશ પથરાય અને ઇતિહાસની અનેક ખૂટતી-તૂટતી કડીઓનું જોડાણ થઈ શકે.
મહારાજા ખારવેલ
જજજ
૧૦૫
