________________
કલિંગ-જિનના એ દર્શને જ કલિંગ-પ્રજામાં ભક્તિનું જે મોજું ફરી વળતું, એથી સૌથી વધુ આનંદ તો રાજા ખારવેલ અનુભવતા અને એક મહાન જવાબદારી અદા થયાના આત્મિક આનંદમાં તેઓ તરબોળ બની જતા. તોષાલીમાં પ્રવેશ્યા બાદ તરત જ મહારાજા ખારવેલે કુમારિગિર તીર્થના ઉદ્ધાર કાર્યનું ઊંડાણથી અવલોકન કરવામાં થોડા દિવસ વીતાવ્યા. ત્યાર પછી જ રાજકાજમાં એમણે ડોકિયું કર્યું.
કલિંગ તો કળા અને કલાકારોની ક્રીડાભૂમિ ગણાતી હતી, એથી મહારાજા ખાવેલ કુમારગિરિના જિનપ્રસાદો તેમજ ગુફાઓને કળાના ધર્મધામ સમી અને શિલ્પ સમૃદ્ધિની છેલ્લી ટોચ સમી બનાવવા કૃતનિશ્ચયી હતા. કળાની સાથે ધર્મ અને ઇતિહાસનેય અમર બનાવી જવાની એમની ભાવના-સૃષ્ટિ હતી. કળા અને શિલ્પનો રસિયો પણ આથી આકર્ષાઈને આવે અને જિનમૂર્તિ તેમજ જિન શ્રમણના દર્શન કરવા ભાગ્યશાળી બને, આવી ધર્મ ભાવનાના ધારક મહારાજા ખારવેલ હતા, એથી આ પુનરૂદ્ધાર પાછળ થતા લખલૂટ ખર્ચની એમને મન ઝાઝી ગણતરી ન હતી. અઢળક લક્ષ્મીના સર્વ્યય પછી પુનરુરિત થનારા આ તીર્થનાં દર્શને એકાદ સાધક પણ પોતાની સાધનાના આલંબન તરીકે આ તીર્થનો ઉપયોગ કરી જાય, તોય એમને મન ખર્ચાયેલી આ લખલૂટ લક્ષ્મી સાર્થક બની જવાની હતી !
દિવસો વીતતા હતા, એમ તોષાલીના વાતાવરણમાં સર્જનનાં ટાંકણાઓમાંથી સર્જાતો ધ્વનિ વધુ સંગીત રેલાવતો જતો હતો. આ પુનઃ સર્જનને નિહાળવા આવનારી કલિંગ-પ્રજા બોલી ઉઠતી હતી કે, અહીં તો નવસર્જન કરતાંય વધુ નજાતકપણું નૃત્ય કરતું અનુભવાય છે ! જિનપ્રાસાદની શોભા તો ભવ્યાતિભવ્ય હતી જ, છતાં ગુફાઓમાં પણ ભવ્યતાનું સામ્રાજ્ય કંઈ ઓછું છવાયું ન હતું ! જિનપ્રાસાદનો એકેએક પથ્થર શિલ્પકળાનો અજોડ નમૂનો હોય એમ જણાતું હતું. શિલ્પના શાસ્ત્રોમાં સૂતેલી નિરાકાર અક્ષરાવલિ જાણે અહીં અદ્ભુત આકારપ્રકારમાં સ્થાન પામીને, પોતાના શયનાગાર સમા શિલ્પ-શાસ્ત્રોના
~~ મહારાજા ખારવેલ
૯૮
NNNNNNA
