________________
વહેલી તકે પહોંચી જવાનો કર્તવ્ય-ધર્મ અદા કરવા તલસતા મહારાજા ખારવેલે ઉત્તરાપથ, ઉત્તર-પશ્ચિમના સીમાંત રાજ્યો અને મથુરા આદિ પર કલિંગનો વિજયધ્વજ લહેરાતો મૂકીને બનતી ઝડપે પોતાની યુદ્ધયાત્રાને પાટલિપુત્ર તરફ વળાંક આપ્યો.
આ યુદ્ધ યાત્રાના સમાચાર મગધમાં તો ફેલાઈ જ ગયા હતા અને પુષ્યમિત્ર આની ગંભીરતાથી પૂરેપૂરો વાકેફ હતો ! બીજી તરફ મથુરાની જેમ જયાં સંતાઈ જવું ફાવે, એવું એકે રાજય એની નજરમાં નહોતું આવતું. એથી કલિંગની કેદમાં પૂરાઈ જવું ન પડે અને જાન બચાવી શકાય, એવા પ્રયાસની શોધમાં પુષ્યમિત્ર આમ-તેમ ફાંફાં મારી રહ્યો તેમજ મંત્રણાઓ ઉપર મંત્રણાઓ યોજતો ગયો ! પણ અંતે એને એક જ જીવનોપાય જણાયો અને એ ખારવેલ સમક્ષ ખોળો પાથરીને જીવનની ભીખ માંગી લેવાનો ! પણ આમ કરવા જતા લાખ ટકાની આબરૂનું શું? આ પ્રશ્ન પણ પાછો મુંઝવી રહ્યો. બીજી તરફ એનામાં એવી આશા પણ જાગી કે, કદાચ લાંબી યુદ્ધયાત્રામાંથી થાકેલી કલિંગની સેના ઉપર મગધ વિજય મેળવી લે, તોય નવાઈ નહિ ! બસ, ફક્ત આ એક જ આશાનો આધાર પકડીને પુષ્યમિત્રે મેદાનમાં ઝંપલાવવાનો નિર્ણય પોતાનું બળાબળ માપ્યા વિના જ લઈ લીધો ! મનમાં એણે એવોય વિકલ્પ રાખ્યો કે, સમય જોઈને બાજી પલટાવતા ક્યાં નથી આવડતી?
મગધના બધા રાજયકર્તાઓની સૃષ્ટિમાં કલિંગ-ચક્રવર્તીના આગમનનો અવસર જેટલો ભય પેદા કરાવવા સમર્થ નીવડ્યો, એટલો જ મગધની પ્રજામાં નિશ્ચિતતા અને નિર્ભયતા પ્રેરવા એ સબળ-સફળ સાબિત થયો. કારણ કે મગધની પ્રજાને હજી તાજો જ અનુભવ હતો કે, મહારાજા ખારવેલ મગધના દાન-દુશ્મન છે ! એથી ઝાઝો ભય રાખવાની જરૂર નથી !
એ દિવસ પણ આવી ઉભો, જ્યારે કલિંગના એક મહાબળના પ્રબળ-પ્રતિનિધિ સમા ખારવેલ અને મગધની એક આડંબરી તાકાતનો દેખીતો સરમુખત્યાર સમો પુષ્યમિત્ર : આ બે વચ્ચે જંગ જામ્યો. જંગ
૯૪
૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૧૦ મહારાજા ખારવેલ
