________________
પણ એમણે આ સુવર્ણમૂર્તિના દર્શન કરીને જ સંતોષ માન્યો હતો. કારણ કે એઓ કલિંગની કીર્તિ સમી આ મૂર્તિને રાજા નંદની જેમ ચોરી જવા માંગતા નહોતા, રાજા નંદ ભલે ચોરીછુપીથી આ પ્રતિમાને લઈ આવ્યો હતો, પણ રાજા ખારવેલ તો એને સન્માનભેર લઈ જઈને કલિંગના કપાળે સદીઓથી અંકાયેલા કલંકને દૂધથી ધોવા માંગતા હતા. એથી રાજા નંદ કે રાજા અશોક જેવી પાશવી-પ્રવૃત્તિઓનું લગીરે પુનરાવર્તન કર્યા વિના પાટલિપુત્રના પાદરેથી પાછા ફરી જવાના લીધેલા નિર્ણયમાં રાજા ખારવેલની ખુમારીનો ખજાનો ખુલ્લો થતો જણાતો હતો, તેમજ મગધ સામે મુકાબલો કરવાના એ પગલા પાછળ, વેરવૃત્તિ કરતા “કલિંગ-જિન”ની પુનઃ પ્રાપ્તિની ભાવનાનું ધ્યેય મુખ્ય હતું, એ પણ આથી પૂરવાર થતું હતું.
દુનિયાની દૃષ્ટિએ તળાવે જઈને તરસ્યા રહેવા જેવી કે હીરો ઘોઘે જઈ આવ્યા જેવી કહેવતને સાચી પાડતા જણાતા રાજા ખારવેલના આ દેખીતા પરાજય પાછળ એક મહાન વિજય સમાયો હતો અને જાણે એ વિજયના ધ્વજનો ધારક જાણતા-અજાણતા પુષ્યમિત્ર જ બન્યો હતો. દુશ્મનની દયા પર દેશને છોડીને એણે મથુરા તરફ પારોઠના જે પગલાં ભર્યા, એથી તો ખારવેલની કીર્તિ-કથાને ફેલાવો પામવાની ઉજળી તક મળી હતી. ખારવેલની આવી સહાનુભૂતિ, સજ્જનતા અને શક્તિ સંપન્નતાનાં દર્શને મગધની જૈન-પ્રજાને, પોતાની એ જ્વલંતતાના પુનર્વાહક અને પુનઃ પ્રતિષ્ઠાપક તરીકેનું દર્શન ખારવેલમાં મોટા પ્રમાણમાં મળતા કોઈક સારા ભાવિની આશા બંધાઈ. વૈદિક પ્રજાએ પણ ખારવેલની આ મહાનતા જોઈને એકવાર તો મોંમા આંગળા નાંખી દીધા.
કલિંગ તો કુંજરોની ક્રીડાસ્થળીનો દેશ હતો, એથી સેનામાં હાથીઓનું જૂથ ખૂબ જ મોટું હોય, એ સહજ હતું. પાટલિપુત્રના પાદરે થઈને વહેતી ગંગા નદીમાં આ હાથીઓને મનભર જળક્રીડા કરાવતા ખારવેલને જોઈને પુષ્યમિત્રના વફાદાર માણસોના કાળજા પણ ચીરાઈ
મહારાજા ખારવેલ,
-~~~~~~~~ ૮૯
