________________
મહારાજા ખારવેલનું એક નામ “ભિક્ષુરાજ” પણ હતું. આ નામ ગુણ નિષ્પન્ન અને સાર્થક હતું. તેઓ માત્ર રાજા જ નહોતા ! પહેલા નંબરે એઓ માનવ હતા, બીજા નંબરે એઓ રાજા હતા! એથી એમણે
જ્યારે જાણ્યું કે, પુષ્યમિત્ર ભાગી છુટ્યો છે અને મગધનું રાજ્યસિંહાસન અત્યારે અનાથ છે ! ત્યારે માનવોચિત અને રાજનીતિને શોભાવતો નિર્ણય લેતા એમણે કલિંગ-સેનાને આદેશ આપ્યો કે, આપણે ભલે વિજય-યાત્રા લઈને છેક અહીં સુધી આવ્યા હોઈએ. પણ અહીંનું રાજ્ય અનાથ હોઈને આ વિજય-યાત્રાને ધર્મયાત્રામાં ફેરવી નાખવી, એ આપણી ફરજ થઈ પડે છે. માટે “કલિંગ-જિન”ના પેટ ભરીને દર્શન કરીને, મગધની આ ધરતી પરથી ચપટી ધૂળ પણ લીધા વિના આપણે સૌએ પાછા ફરવાનું છે. જનતા ભલે આ પગલાને કલિંગના પરાજય તરીકે વગોવે, પણ મારી દષ્ટિએ આ પગલાથી આપણને જે વિજય મળશે, એ ખૂબ જ ઝળહળતો હશે અને એનું અમિટ સ્થાન મગધની પ્રજાના હૈયામાં પણ અંકાઈ ગયા વિના નહિ જ રહે !
કલિંગની સેનાના હાથ અને હૈયું આ આદેશ સાંભળતા જ ઠંડા પડી ગયા. સૌએ સજાવેલી સ્વપ્ન-સૃષ્ટિ જુદી જ હતી. પણ સ્વામીના આદેશ કરતા એનું મહત્ત્વ વધારે ન જ હોઈ શકે, એનો એ વફાદાર સેનાને પૂરતો ખ્યાલ હતો. એથી સમશેરો ખ્યાન થઈ ગઈ અને વીરતાની વાતોથી ખળભળેલું એ વાતાવરણ ધર્મના ધ્વનિથી ગુંજી ઉઠ્યું. મહારાજા ખારવેલ જો ધારત, તો એમના માટે આ તક અણમૂલી હતી ! પઠાણી વ્યાજ સાથે વેરની વસૂલાત લેવાની આવી અનુકૂળ તકને ખારવેલ સિવાયના કોઈ રાજવીએ ચોક્કસ જતી ન કરી હોત અને લૂંટાય એટલું લૂંટીને પાટલિપુત્રને ઉજ્જડ બનાવવામાં પાછાં વળીને જોયું પણ ન હોત ! પરંતુ રાજા ખારવેલે આવું કશું જ ન કરતા, માત્ર “કલિંગજિન”ના સૌએ પેટ ભરીને દર્શન કર્યા અને પાટલિપુત્રની પ્રજાના હાર્દિક સત્કાર ઝીલીને વિદાય લીધી.
બીજું તો કશું નહિ, પણ “કલિંગ-જિન”ની પ્રતિમાને પુનઃ કલિંગમાં લઈ જતા મહારાજા ખારવેલને કોઈ રોકી શકે એમ ન હતું.
~~~~~~~~~~~ મહારાજા ખારવેલ
