________________
શ્રી તત્વાર્થ ચૂત્ર ].
[૪૧૫ હેતુ તે મેહનીયાદિ ૪ ઘાતિકર્મોને ક્ષય અને મેક્ષનું સ્વરૂપ કહ્યું છે. અને (૧૧) મુક્તિ પ્રાપ્ત કરવાવાળા મહાત્માની કઈ રીતે – ઋજુગતિ વડે એક સમયમાં કાગ્રે રહેલી સિદ્ધશીલાએ પહોંચે છે – ને ક્યાં ગતિ થાય છે તે કહ્યું છે. આમ ૧૧ મુખ્ય બોલ છે.
શુદ્ધ આત્માને સ્વભાવ ઉર્ધ્વગતિને જ છે તે ચાર દૃષ્ટાંત આપી સિદ્ધ કર્યું છે (૧) પૂર્વ પ્રોગના કારણે તે કુંભારને ચોક, હાથથી ચાકડો ઘુમાવવાનું બંધ કરી દીધા પછી પણ ઘુમ્યા કરે છે, તેમ કર્મબંધથી મુક્ત થયેલો આત્મા પૂર્વના સંસ્કારના લીધે ઊંચે ગતિ કરે છે, (૨) “અસંગત્વા” – તે તુંબડાના દષ્ટાંતે, તુંબડા પર માટીના ૮ થર (૮ કર્મ આત્મા પર ચેટયા છે તેમ) લગાવવાથી તે તુંબડુ પાણીમાં ડુબી જાય છે. પણ જેમ જેમ ઘર ઉખડતા જાય છે, તેમ તેમ પાણી ઉપર આવે છે તે પ્રમાણે. (૩) બધેકેદાત્ તે એરંડના બીજના દષ્ટાંતે, એરંડનું બી તેની ફળીમાં બંધાયેલું છે ત્યાં સુધી ફળીમાં રહે છે. પણ જેવી ફળી સુકાય છે ને ફાટે છે કે બી ઉછળીને બંધનમુક્ત બની બહાર આવે છે, તેમ સંસારની આસક્તિ (રસ)થી બંધાયેલો આત્મા સંસારના બંધનમાં રહે છે, પણ સંસારરસ જેવા સુકાઈ જાય છે કે તરત જ સંસારથી છુટીને સિદ્ધશીલાએ – મુક્તિધામે પહોંચી જાય છે અને (૪) તથાગતિપરિણામથી- અર્થાત્ તેના ઉર્ધ્વગમનના સહજ સ્વભાવના કારણે – દીવાની ચેતના દષ્ટાંતે– ઉપર જાય છે. મીણબત્તીને ઊંધી રાખે તો પણ તેની તિ તે ઉપર જ જશે તે રીતે. પરમાત્મા લેકાગ્રે સ્થિર રહેવાનું કારણ ગતિસહાયક એવું ધર્માસ્તિકાય અલકમાં નથી તેથી આગળ જતે નથી તેમ બતાવ્યું છે.
