________________
આગમસાર ]
[ ૧૭ અનુગ –સર્વજ્ઞ તીર્થકર ભગવતેએ ફરમાવેલા અર્થ (વચન) ને અનુરૂપ જે કથન ગણધર ભગવંતે વિસ્તારથી કહે છે તેને “અનુગ” કહેવામાં આવે છે.
ઉપરોક્ત વગીકરણ માત્ર સ્થળરૂપનું છે, કેમકે તે વગીકરણના અનુગ અનુસાર જ તે તે સૂત્રોમાં કથન છે. તેવું નથી, પણ થોડા જ સૂત્રો જેવા કે સૂર્ય ને ચદ્રપ્રજ્ઞપ્તિ છેડીને બાકીના શાસ્ત્રોમાં ચારે અનુગોનું કથન છે. પરંતુ તેમાં જે વિષય મૂખ્ય હોય તે ધ્યાનમાં લઈને ચારે અનુગોનું વર્ગીકરણ કરેલું છે. માટે તેમાં મૂખ્યતાએ તે વર્ગને અનુગ અને ગૌણતાએ બાકીના ત્રણે અનુયાગ રહેલા છે તેમ સમજવું.
આગમાનુ છેલ્લું વગીકરણ વિ.સં. ૧૩૩૪માં રચાયેલ “પ્રભાવક ચરિત્ર માં સર્વપ્રથમ જોવા મળે છે જે નીચે પ્રમાણે છે :
(૧) અંગ, (૨) ઉપાંગ, (૩) મૂળને (૪) છે, આ વગીકરણને ઉપાધ્યાય સમયસુંદર ગણુએ પોતાના સમાચારી શતક પત્ર ૭૬માં ઉલ્લેખ કરેલ છે, અને પછીના આજલગીના આચાર્યોએ તેને માન્ય રાખેલ છે. આ વર્ગીકરણમાં દરેક અંગનું અકેક ઉપાંગ છે. અંગસૂત્રમાં ઘણેજ ગુઢાર્થ રહેલો છે. તેથી તેના સંપૂર્ણ ભાવ સમજવા ખૂબ મુશ્કેલ લાગતા હતા. તેથી તેના ભાવ વધારે સ્પષ્ટ સમજાવવા ઉપાંગોની રચના કરવામાં આવી તેમ ઔપપાતિક ટીકામાં આ પ્રમાણે કહ્યું છે - અંગાથટબોધવિધાયકાનાં ઉપાંગાની” | ક્યાં અંગને યે ઉપાંગ છે તે નીચે પ્રમાણે છે –
