________________
રરર૦ ]
[ આગમસાર (૫) પાંચમું આશ્રયદ્વાર “પરિગ્રહ કહ્યું છે.
મૈથુન સેવન માટે ખાનપાન, વસ્ત્ર, મકાન, અલંકારાદિની આવશ્યક્તા પડે છે તેથી અબ્રા પછી અનુક્રમે પાંચમું ને છેલ્લું અધર્મ દ્વારા “પરિગ્રહ કહ્યું છે.
જે ગ્રહણ કરાય અને જેના પ્રત્યે મમત્વભાવ જાગે તેને “ “પરિગ્રહ” કહેવાય છે. તે દ્રવ્ય અને ભાવ એમ બે પ્રકારે છે. દ્રવ્ય કે બાહ્ય પરિગ્રહમાં, મકાન, ખેતર, સેનુંરૂપુ, દાસ, દાસી, ઢોરઢાંખર, પુત્ર પરિવાર ઈત્યાદિ ૯ પ્રકારનો છે અને ભાવ કે આત્યંતર પરિગ્રહ (૧) મિથ્યાત્વ ચાર કષાય અને નવ નોકષાય મળી ૧૪ પ્રકારનો છે.
આ પરિગ્રહ કર્મજન્ય છે અને કર્મજનક પણ છે, અર્થાત્ પૂર્વે કરેલા કર્મના ફળ (વિપાક) રૂપે આ બધું મળે છે અને તેના ભેગવટાથી વળી નવા કર્મો બંધાવનાર પણ છે. પરિગ્રહની મમતા જ જન્મ-મરણરૂપી સંસારચકને પેદા કરે છે. તેથી જ તીર્થકર ભગવંતએ પરિગ્રહની મૂર્છા (મમતા) તેડવા પર ખૂબ જ ભાર મૂક્યો છે.
આના સંચયથી આસક્તિ, અસંતોષ સુધીના ૩૦ પર્યાયવાચી નામ કહ્યા છે. આમાં વૃક્ષના દષ્ટાંતે પરિગ્રહનું સ્વરૂપ બતાવ્યું છે.
પરિગ્રહના માલિક તરીકે શરીરની સત્તામાં નિગદવતી જીથી લઈ ઈદ્ર સુધીના જીવ અર્થાત્ સંસારી જીવમાત્ર બતાવ્યા છે, કારણ કે દેવ મનુષ્યાદિ પચંદ્રિય જીવોને પરિગ્રહ તો સ્પષ્ટરૂપે દેખાય છે, પણ સૂક્ષ્મ નિગેદવતી જીવોને પણ સૂફમનામ કર્મના ઉદયના લીધે સંજ્ઞારૂપે પરિગ્રહ હોય છે. તેથી તેમને પણ આઠે પ્રકારના કર્મો જે - બંધાય છે. તે આ આહારાદિ સંજ્ઞાઓના કારણે છે.
