________________
૧૭૬ ]
[ આગમસાર ત્રણે ચારે ગતિમાં જાય છે, અને ભવસિદ્ધિક પણ હોય અને અભવસિદ્ધક (અભવ્ય) પણ હોય. ચારે એકાંતવાદી છે.
ક્રિયાવાદીના ૧૮૦, અકિયાવાદીના ૮૪, અજ્ઞાનવાદીના. ૬૭, અને વિનયવાદીના ૬૨ મળી કુલ ૩૬૩ એકાંત મત ભ. મહાવીરના સમયમાં હતા. જીવાદિ તને નહિ માનનારા એવા અકિયાવાદી અને અજ્ઞાનવાદીઓના પ્રચારના લીધે લોકોમાં માંસાહાર, શરાબપાન, પરસ્ત્રીગમન, વેશ્યાગમન, શિકાર, હિંસક્યો, કસાઈખાના આદિ વ્યાપ્યા હતા. આવી પરિસ્થિતિમાં ભ. મહાવીરે અહિંસા, અનેકાંતવાદ, અને અપરિગ્રહનું સ્વરૂપ સમજાવી રાજાઓને પ્રજાને સન્માર્ગે વાળ્યા અને આત્મકલ્યાણના પંથે લાવી મૂક્યા, જેથી ઉદાયન આદિ ૧૮ રાજા સહિત કેટલાયે ભવ્ય છે. મેક્ષ કે સદ્દગતિ પામ્યા. એકાંત માન્યતાઓના દૂષણ બતાવી, આત્મા એકાંતે નિત્ય નથી, કે અનિત્ય પણ નથી, પણ દ્રવ્યથી નિત્ય અને પર્યાયથી અનિત્ય છે એમ નિત્યઅનિત્ય સ્વરૂપ સમજાવ્યું. દ્રવ્ય માત્ર સ્વઅપેક્ષાએ સત છે અને પર અપેક્ષાએ અસત્ છે, અને ચૈતન્યલક્ષણ હેવાના કારણે આતમા જડ શરીરથી ભિન્ન છે, અને કર્મબંધના કારણે શરીરથી અભિન (સંગ સંબંધથી જોડાયેલા) પણ છે એમ આત્માનું ભિન્ન–અભિન્ન સ્વરૂપ સ્થાપ્યું. આ પ્રમાણે જીવન ઉત્પાદ, વ્યય, અને ધ્રુવપણાની સ્થાપના કરી આમાનું સત્ય સ્વરૂપ બતાવ્યું. આ પ્રમાણેની સચોટ અને સરળ પ્રરૂપણાને લીધે સમવસરણમાં આવેલા ઘણા માનાએ ધર્મની યથાર્થતા સમજી, પિતાના એકાંત મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાનાદિને તજીને જેમત સ્વીકારી ધન્ય બન્યા.
