________________
૧૬૮ ]
[ આગમસાર ગમાં આવેલા જીવને ૫ વર્ણ, ૫ રસ, ૨ ગંધ, ને ૮
સ્પર્શ હોય તેમ કહ્યું છે. ચેથામાં પાંચ ઇન્દ્રિયેના ઉપચય (વૃદ્ધિ) ૫ પ્રકાર છે ને ઇદ્રિય ગ્ય પુદગલેથી તેની વૃદ્ધિ થાય છે, પાંચમામાં પરમાણુના વર્ણાદિનું કથન છે અને તેના ૪ ભેદ–દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ ને ભાવ પરમાણુના બતાવ્યા છે. છઠ્ઠામાં પૃથ્વીકાયાદિ પાંચે એકે દ્રિય છે જે હાલ નરકની પૃથ્વીમાં ઉપજ્યા છે તે યવને દેવલોકની ભૂમિમાં પણ કેદ્રિયપણે ઉપજે, તથા ઉત્પત્તિ પૂ આહાર ગ્રહણ કરે અને પછી ઉપજે અને કોઈ જીવ પહેલા ઉપજે અને પછી આહાર ગ્રહણ કરે, સાતમા માં ૩ પ્રકારના કર્મબંધ (૧) જીવપ્રયોગ બંધ-કમ દલિકોને આત્મા સાથે બંધ થાય તે, (૨) અનંતર બંધ-કર્મબંધ થયા પછીના પહેલા સમયે જે બંધ થાય છે, અને (૩) પરંપર બંધદ્વિતીયાદિ સમયે જે બંધ થાય છે. આ ત્રણે બધે ચોવીસે કંડકના જીવને થાય. વિ. કથન છે.
આઠમા ઉદ્દેશામાં–અઢીદ્વીપના માનવક્ષેત્રમાં પાંચ ભરત, ૫ અરવત ને ૫ મહાવિદેહ ક્ષેત્રરૂપી ૧૫ કર્મભૂમિ કહી છે. જ્યાં “અસિ (શસ્ત્રાદિ), મસિ (લેખનાદિ) ને કસિ (કૃષી–ખેતીવાડી,) સંબંધી કર્મો થાય તે કર્મભૂમિ કહેવાય છે. આ ક્ષેત્રોમાં જન્મેલા માનવોને રાગ-દ્વેષ થાય છે, તેથી કર્મોને બાંધે છે, અને સંસારથી કંટાળી વૈરાગ્યવાસિત બની સંયમ લઈ કર્મોને ક્ષય પણ કરી શકે છે ને મોક્ષપ્રાપ્તિ મનુષ્યભવ પામી આ ક્ષેત્રોમાંથી જ થાય છે. તેથી જ તીર્થકર વિ. ૬૩ શલાકા પુરુષો દરેક અવસર્પિણ ને ઉત્સર્ષિણીકાળમાં ભરત ને એરવત ક્ષેત્રોમાં નિયમા થાય છે. મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં સદા ચોથો આરો પ્રવર્તે છે. તેથી સદા
