________________
શ્રી ઠાણાંગ સૂત્ર ]
[ ૧૨૫
આ પ્રમાણે આ આગમમાં સ્વસમય, પરસમય અને સ્વ-પરસમય એ ત્રણેની સ્થાપના કરેલી છે. સ‘ગ્રહનયની દૃષ્ટિએ જીવમાં જ્યાં એકપણાનુ” પ્રતિપાદન કર્યું છે, ત્યાં વ્યવહારનયની દૃષ્ટિએ તેનું “જુદાપણું” પણ બતાવ્યું છે. સંગ્રહનયની અનુસાર ચૈતન્યગુણની અપેક્ષાએ જીવ “એક” છે, તેા વ્યવહાર નયની અપેક્ષાએ પ્રત્યેક જીવ “જુદા જુદા” છે; તે જેમકે જ્ઞાન અને દનની અપેક્ષાએ જીવાના બે ભેદ કહી શકાય, ઉત્પાદન્યય-ધ્રૌવ્યની દૃષ્ટિએ ત્રણ, ચાર ગતિની અપેક્ષાએ ચાર પ્રકારના, પારિામિક આદિ પાંચ ભાવાની અપેક્ષાએ પાંચ, સંસાર ચક્રની ગતિઅગતિની અપેક્ષાએ છ એ દિશામાં ગમન કરતા હેાવાથી છ ભેદે, સપ્તભંગીની અપેક્ષાએ સાત ભેટ્ટે, આઠે કર્મની અપેક્ષાએ આઠ ભેદે, નવતત્વમાં પરિણમન કરવાની ક્ષમતાની દૃષ્ટિએ નવ ભેદે, અને પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, પ્રત્યેક વનસ્પતિ, અને સાધારણ વનસ્પતિ, એઇન્દ્રિય, તૈઇન્દ્રિય, ચૌરંદ્રિય અને પચે દ્રિયની અપેક્ષાએ દશ ભેદે કહી શકાય,. અથવા પાંચ એકેદ્રિય, ત્રણ વિગલે દ્રિય, અને અસ'ની ને સ'ની પચે દ્રિય એમ દશ ભેદ પણ જીવના કહી શકાય. આ રીતે એક જ જીવ”ની સ્થાપના દશ પ્રકારે કરી શકાય. એ જ રીતે પુદ્ગલ વગેરે અજીવ દ્રવ્યેાની પણ એકત્વ થી લઇને દશ સુધીની પર્યાયાનું કથન છે. પર્યાયાની? અપેક્ષાએ એક જ પદાર્થ અનંતભાગેામાં વિભક્ત થઈ શકે છે, અને દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અનંત ભાગ એક જ તત્ત્વમાં સમાઈ શકે છે, એવી અભેદ અને ભેદની આગવી વ્યાખ્યા આ ઠાણાંગમાં અને ચોથા અંગસૂત્ર સમવાયાંગમાં હુબહુ કહી છે, તેથી જ આ બને.