________________
ઘણું ઉપયોગી નીવડે. આ બધાં દૃષ્ટિબિંદુઓથી સાહિત્યના અભ્યાસને ઉપકારક થાય એવો અધ્યયન માટેનો એકાદ કાળખંડ શોધતાં. સત્તરમા સૈકા ઉપર કોઈ પણ અભ્યાસીની નજર પડે– પડે એટલું જ નહિ પણ કરે એવી સ્થિતિ છે. સત્તરમો તૈકે મનમાં આવતાં અખાનું અને પ્રેમાનંદનું તરત સ્મરણ થાય. સદ્ભાગ્યે એ જ સમયમાં જૈનધારામાં પણ કેટલાક આગળ પડતા કવિઓ નયસુંદર, સમયસુંદર, ઋષભદાસ, આનંદઘનજી અને યશોવિજયજી થઈ ગયા છે. સમગ્ર જૈનધારામાં પણ એ અગ્રગણ્ય કવિઓ છે. એમની કૃતિઓનો પણ ખ્યાલ અખા–પ્રેમાનંદના ફાળા સાથે કરીએ તો સુસમૃદ્ધ એવા સત્તરમા સૈકાની સમગ્ર રિદ્ધિનું યથાર્થ દર્શન થાય. સત્તરમા સૈકાના અખા-પ્રેમાનંદ અંગે પ્રમાણમાં ઠીક ઠીક કામ થયેલું છે. “અખો એક અધ્યયન' (૧૯૪૧) અને “પ્રેમાનંદ એક અધ્યયન' (૧૯૫૮) પ્રગટ થયેલાં છે. જૈનધારાના નયસુંદર, સમયસુંદર ઋષભદાસ, આનંદઘનજી, યશોવિજયજીનો પરિચય તો ઓછોવત્તો અલબત્ત સાહિત્યના અભ્યાસીઓને છે જ પણ તે કવિઓની રચના--
નો કડીબદ્ધ અભ્યાસ થાય તો તે સાહિત્યના ઈતિહાસના આકલનમાં નિઃશંક મદદરૂપ નિવડે. આ દષ્ટિબિંદુ ધ્યાનમાં રાખી મારા મહાનિબંધ સત્તરમા શતકના પૂર્વાર્ધના જૈન ગુજરાતી કવિઓ'માં નયસુંદર, સમયસુંદર અને ઋષભદાસ એ ત્રણેનાં સંપૂર્ણ માહિતી પૂર્ણ અધ્યયને આપવામાં આવ્યાં છે. “ઋષભદાસ- એક અધ્યયન” તાજે. તરમાં મારી મારફત સ્વતંત્ર રીતે પ્રગટ થઈ ગયું છે. બાકીના બે નયસુંદર- એક અધ્યયન અને સમયસુંદર એક અધ્યકન પણ નજીકના ભવિષ્યમાં સ્વતંત્ર રીતે પ્રગટ થવા સંભવ છે. આનંદઘનજી અને યશોવિજયજી જેવા બીજા અગ્રણી કવિઓના આવા અધ્યયનો પ્રગટ થાય તો ગુજરાતી સાહિત્યના અભ્યાસીને તે ઘણું જ ઉપકારક નીવડે. છેલ્લે એક અતિ અગત્યની વેંધ લેતા આનંદ થાય છે કે તાજેતરમાં જ આપણું ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદે.
૭૯
