________________
૫૯ સાહિત્યનો સૌથી મોટો જ્ઞાની કવિ અખો અને આખ્યાનકારશિરોમણિ. પ્રેમાનંદના પુરોગામી મનોહરદાસ, કૃષ્ણદાસ, વિષ્ણુદાસ આદિ આખ્યાનકાર એ યુગ છે. એ યુગને સૌથી અગ્રણી કવિ તે જ્ઞાની કવિ. અખે. ધર્મકથાસાહિત્ય અને ત્યારબાદ ભક્તિગીતપ્રધાન ગુજરાતી સાહિત્યમાં હવે જ્ઞાનાશ્રયી –વેદાન્તી તત્ત્વજ્ઞાનવાળા કાવ્યસાહિત્યનું એક નવું ભેજું આગળ આવે છે. તેની શરૂઆત પંદરમા –સેળમાં શતકમાં નરસિંહ મહેતા, ભીમ, માંડણ અને ધનરાજ આદિની કતિઓમાં થયા પછી સત્તરમા શતકના પૂર્વાધમાં રામભક્ત, નરહરિ, ભગવાનદાસ, ધનદાસ, ગોપાલ અને બૂટિયે આદિના કવન દ્વારા એને વેગ મળે છે અને અસાધારણ પ્રતિભાશાળી અખા દ્વારા એ ઉ ચ્ચ ભૂમિકાએ પહોંચે છે. વળી આ જ પૂર્વાધમાં રામભક્ત, મનહરદાસ, દેવીદાસ, શિવદાસ, કૃણદાસ, ગોવિંદ, ભાઉ, અવિચલપરમાણંદ, તુલસીસુત, વૈકું કે, માણભદ, હરિરામ, પિઢા બારોટ, મુરારિ, નરસિંહ નવલ, કથાકાર સુરભદ, કંસારે ગોવિંદ, માધવ બંધાર તાપીદાસ આદિ આખ્યાનકારે હવે પછી ઉત્તરાર્ધમાં આવનાર ગુજરાતી સાહિત્યના આખ્યાનકારશિરોમણિ પ્રેમાનંદ માટે યોગ્ય ભૂમિકા તૈયાર કરતા માલૂમ પડે છે. આમ પંદરમા શતકમાં નરસિંહ મહેતાએ અને સોળમા શતકમાં મીરાબાઈએ પિતાનાં ઉત્તમ કોટિનાં ભક્તિગીત આદિ ઊર્મિકાવ્યોથી રસપલ્લવિત કરેલા ગુજરાતી સાહિત્યક્ષેત્રમાં આ પૂર્વાર્ધમાં હવે જ્ઞાની કવિ અખાની આતમસૂઝના ચમકારા જોવા મળે છે. જૈન ગુજરાતી કવિઓના ધર્મકથાઓ આદિના રાસ પણ આ પૂર્વાર્ધમાં મળ્યા જ કરે છે. આ પૂર્વાર્ધની જૈનધારાના કુલ ૧૮૯ જૈન ગુજરાતી કવિઓએ કુલ પર સાહિત્યકૃતિઓ આપી છે. આમ આ પૂર્વાર્ધના કવિઓની. તેમ જ તેમની કૃતિઓની કુલ સંખ્યા લગભગ આખા સોળમાં શતકન કવિઓની તથા તેમની કૃતિઓની કુલ સંખ્યા બરોબર એમ કહી શકાય. કુલ ૧૮૯ કવિઓ પૈકી નયસુંદર, સમયસુંદર અને
