________________
જૈન સાહિત્ય એની બંધાઈ ગયેલી પ્રણાલિકામાં આગળ વધ્યા કરે છે જ્યારે જૈનેતર સાહિત્ય નવી પ્રણાલિકાઓ શરૂ કરી ગુજરાતી સાહિત્યમાં અનોખી ભાત પાડે છે. જૈન રાસનું સ્થાન હવે બહુસંખ્ય પદ અને લઘુ આ ખ્યાને લે છે અને આ શતકના અંતભાગમાં વણિક કવિ શ્રીધરમાં સંવાદસાહિત્યની શૈલી જોવા મળે છે. આ શતકે સત્તર જૈન ગુજરાતી ગૃહસ્થ કવિઓ પણ આપ્યા છે. | ગદ્યસાહિત્ય પણ આ શતકમાં પ્રમાણમાં નેધપાત્ર પ્રગતિ સાધે છે. તેમાં છવ્વીસ ગદ્યકારેની ૪૩ તથા અજ્ઞાતત ૧૧, એમ કુલ ૫૪ ગદ્યકૃતિઓ પ્રાપ્ત થાય છે. માણિજ્યસુંદરસૂરિ, સેમસુંદરસૂરિ, મુનિસુંદરસૂરિ, દયાસિંહ, સોમસુંદરસૂરિશિષ્ય અને મેસુંદર એ છ આ શતકના અગ્રણી ગદ્યકારો છે. માણિક્યસુંદરસૂરિકૃત “પૃથ્વીચંદ્રચરિત્ર', હરિકલશનું “ભુવનભાનુકેવલી ચરિત્ર', અજ્ઞાતકૃત કાલકાચાર્યકથા, મેરુસુંદરની “ભક્તામરપરકથા', અજ્ઞાતકૃત સ્વતંત્રકૃતિ “પુણ્યાભ્યદય” (૧૪૭૯ – સંસ્કૃત-ગુજરાતી મિશ્ર ગદ્ય) જેવી ગદ્યકૃતિઓનો સાહિત્યગુણ પણ ધ્યાન ખેંચે છે. આ ઉપરાંત મેરૂતુંગસૂરિના વ્યાકરણ, ચતુષ્ક બાલાવબોધ અને તદ્ધિત બાલાવબેધ, સેમસુંદરસૂરિના ષષ્ટિશતક પ્રકરણ, ઉપદેશમાલા, યોગશાસ્ત્ર આદિ પરના બાલાવબોધે, જિનસાગરસૂરિને ષષ્ટિશતક પ્રકરણ બાલાવબોધ, ઉપાધ્યાય મેરુસુંદરકૃત સંસ્કૃત અલંકારગ્રંથો ઉપરના “વાભદાલંકાર બાલાવ બેધ તથા વિદગ્ધમુખમંડન બાલાવબેધ', “પુષ્પમાલા બાલાવબેધ, ષષ્ટિશતક પ્રકરણ બાલાવબોધ આદિ બાર બાલાવબોધે આદિ કૃતિઓ ખાસ નોંધપાત્ર છે. એક જૈનેતર કૃતિ “ઉક્તિયકમ (ક્તિક -૧૪૨૮)ની નોંધ લેવી પણ જરૂરી છે. બાકીની બીજી કૃતિઓ પણ ભાષાવિકાસ તેમ જ જૈન ધર્મની દૃષ્ટિએ ઉપયોગી છે. જેની જૈનધારા આ મહાનિબંધને વિષય છે તે સત્તરમા શતકને પૂર્વાધ ગુજરાતી સાહિત્યને એક અગત્યનો કાળખંડ છે. ગુજરાતી
