________________
રચયિતા શાલિભદ્રસૂરિ અગ્રસ્થાને છે એટલે ગુજરાતી સાહિત્યના આ પ્રથમ શતકને “વસેન શાલિભદ્રસૂરિ યુગ” તરીકે ઓળખાવી શકાય. આમ ગુજરાતી સાહિત્યને સૌ પ્રથમ પ્રારંભ આ યુગમાં પ્રથમ ગુજરાતી કવિ વજસેનસૂરિ તથા પ્રથમ (જૈન) ગુજરાતી ગૃહસ્થકવિ નેમિચંદ્ર ભંડારીથી થાય છે એ આ યુગની અગત્યની અને ખાસ નોંધપાત્ર બીના છે. “ઘર” અને “રાસ” એ બે આ શતકના અગત્યના કાવ્યપ્રકારો છે. આ શતક કેવલ ગુજરાતી પદ્ય પ્રવૃત્તિનું શતક છે જેની શરૂઆત જૈનધારાથી થાય છે. ગુજરાતી ગદ્યનાં દર્શન હજુ તેમાં થતાં નથી. આ શતકની સાહિત્યપ્રવૃતિ, પ્રમાણમાં ઘણી અલ્પ હોવા છતાં, ગુજરાતી ભાષાવિકાસના અભ્યાસ ની દષ્ટિએ અતિ ઉપયોગી છે.
તેરમા શતકને કુલ ચૌદ કવિઓમાં ધર્મ અને વિનયચંદ્ર નોંધપાત્ર છે એટલે તે શતકને “ધર્મ–વિનય યુગ” તરીકે ઓળખાવી શકાય. આ કાળમાં રાસ, ચતુષ્પાદિકા, સંધિ, ચોપાઈ, ચાચરી આદિ કાવ્ય-પ્રકાર ખેડાયા છે. આ શતકની અઢાર સાહિત્યકૃતિઓમાંથી નક કૃતિઓ સાહિત્યગુણ અને ભાષાવિકાસ અને દૃષ્ટિએ ઉપયોગી છે. બારમા શતક કરતાં તેરમું શતક કાંઈક વધુ ફળદાયી છે. આ શતકમાં આસગુ અને જગડુ નામના બે જૈન ગુજરાતી ગૃહસ્થ કવિઓ પણ થઈ ગયા છે. તેમાં ‘આરાધના અને સંગ્રામસિંહકૃત બાલશિક્ષા” એ બે ગુજરાતી ગદ્ય કૃતિઓ પણ મળે છે. આમ આદિ ગુજરાતી પદ્યપ્રવૃત્તિની માફક આદિ ગુજરાતી ગદ્યપ્રવૃત્તિની શરૂઆત પણ આ શતકની જૈનધારામાંથી જ થાય છે. - ચૌદમા શતકમાં પદ્મ, શાલિભદ્રસૂરિ (ર), સાલિયુરિ અને વિજયભદ્ર એ ચાર આગળ પડતા કવિઓ સહિત ૩૯ જૈન ગુજ. રાતી કવિઓ થઈ ગયા છે. ચાર ખંડની હંસા ઉલી” (હંસવચ્છ એ પઈ)ની સુંદર પદ્યકૃતિ (૧૩૭૦ આસપાસ) અને “ભવાઈના ૩૬૦ વેશ'ના રચયિતા અસાઈત તથા વીરરસની સુંદર કૃતિ “રણમલ્લ
