________________ 48 વિરમણ વસ્તુપાલ. જે થોડા ઘણા વિશ્વાસુ અને નિમકહલાલ રહ્યાં છે, તેઓ વર્તમાન સમયમાં શી રીતે વર્તવું, તે જાણતા નથી. પ્રજાજનેને ન્યાય બરાબર મળતો નથી, લુચ્ચા અને સબળ માણસો ગરીબ અને નિર્બળ મનુષ્યોને પીડી રહ્યાં છે, ધાર્મિક કલેષ દિનપ્રતિદિન વધતાં જાય છે અને ટુકામાં ફહું તે વર્તમાનમાં પાટણમાં જ નહિ, કિન્તુ સમસ્ત ગુજરાતમાં કેવળ અંધાધુંધી અને મારે તેની તલવારનો ન્યાય ચાલી રહ્યાં છે. રાજ્ય, પ્રજ, ધર્મ અને દેશની આવી સ્થિતિ જે લાંબો કાળ ચાલશે, તો ભવિષ્યમાં તેમની શી અવસ્થા થશે. તેની કલ્પનાનું ચિત્ર આપ સમક્ષ દરવાની અગત્ય નથી, કારણ કે આપ સર્વ હકીકતને જાણો છે. જ્યારે દેશ, સમાજ અને ધર્મની પડતી સ્થિતિ થયેલી હોય, ત્યારે તેમાંથી તેમનો ઉદ્ધાર કરવાને માટે ખરેખરા પુરૂષવરે બેસી નહિ રહેતાં યોગ્ય કર્તવ્યમાં જોડાવું જોઈએ અને હાલ તો હું આવાં કર્તવ્યનેજ સકાર્ય કહું છું. દેશ, સમાજ અને ધર્મની સેવા એ કાંઈ જેવું તેવું સત્કાર્ય નથી અને તેથી મારો શુદ્ર બુદ્ધિ અનુસાર તો આપે હાલમાં પાટણની સર્વ પ્રકારે થયેલી પડતીમાંથી તેની ચડતી કરવામાં સકામ જોડાવું જોઈએ. મારી બહેને જે સત્કાર્યો કરવાનું દર્શાવ્યું છે, તે છે કે યોગ્ય છે તે પણ વર્તમાન યુગને વિચાર કરતાં તે આજે દેશ, સમાજ અને ધર્મની જે રીતે ચડતી થાય, તે રીતે પ્રયાસ કરવાની અગત્ય છે અને એમ કરવાથી માતા-પિતાના આત્માનું પણ કયાણ થશે.” સૌ લતા એ પ્રમાણે કહીને પિતાનાં કથથી સ્વામીને કાંઈ અસર થઈ છે કે નહિ અથવા પિતાનું કથન તેમને અનુકુળ પડ્યું છે કે નહિ, તેની ખાતરી કરવાને તે તેના વદન કમળ પ્રતિ જોઈ રહી. આ વસ્તુપાળે જરા પણ આશ્ચર્યને ભાવ દર્શાવ્યા સિવાય પૂછ્યું. અને તું કહે છે, તે સત્કાર્યમાં મારે કેવી રીતે જોડાવું?” - સ્વામીને નિશ્ચળ ભાવ જોઈને ખેલતા જરા નિરાશ થઈ અને તે એટલા માટે કે પોતાનું કથન સ્વામીને અનુકૂળ પડયું હેય, એમ જણાતું નથી; તોપણ તેણે આત્મસંયમ કરીને ઉત્તર આપે. “મેં કહેલાં સત્કાર્યમાં જોડાવાને આપે રાજ્યના અધિકારી થવું, એવો મારો નમ્ર મત છે. " “રાજ્યને અધિકારી અધિકારના મદમાં અંધ બનીને સત્કાર્યને બદલે અકાર્ય કરવાને પ્રેરાય છે, એ શું તું નથી જાણતી કે મને રાજ્ય