________________ ઈતિહાસ-દર્શન. “શું તેઓ હજી જાગતાંજ હશે ?" યુવરાજે આશ્ચર્યથી પૂછ્યું. “હા; કારણ કે મેં તેમને તેવી સલાહ ગઈ કાલે આપી હતી અને તેથી તેઓ અવશ્ય જાગતા હોવા જોઈએ.” સેમેશ્વરે ઉત્તર આપે. “બહુ સારૂ ત્યારે હું તેમની પાસે અત્યારેજ જઉં છું, પણ તમે પણ અમારી સાથે આ તો ? યુવરાજે કહ્યું. તમારી એવી ઈચ્છા હોય, તે હું પણ તમારી સાથે જ આવું છું.” એમ કહી સોમેશ્વર યુવરાજ વિરધવલની સાથે ગયે. પ્રથમ વરધવલ જલતાને પિતાનાં મહાલયમાં પહોંચાડી આવ્યા અને ત્યારબાદ તે તથા સેમેશ્વર મહારાજ ભીમદેવની પાસે ગયા. નાગડ તથા બીજા યુવાનો યુવરાજનાં આવા પ્રકારનાં લગ્નથી આશ્ચર્ય સાથે આનંદને પામતાં સ્વસ્થાનકે ગયા. - -- પ્રકરણ 6 ઠું. ઈતિહાસ-દર્શન પ્રસ્તુત નવલકથાના પ્રવાહમાં આપણે હવે આગળ વધીએ, તે પહેલાં તત્કાલિન ઈતિહાસને જાણવાની અગત્ય રહે છે. કારણકે તેના અભાવે તે સમયની વરતુસ્થિતિનું ભાન વાચકને બરાબર થઈ શકશે નહિ. અમે જે સમયની આ કથા લખીએ છીએ, તે સમયે ગુજરાત ઉપર ભેળા ભીમદેવનું આધિપત્ય હતું; પરંતુ જર, જમીન અને જે એ ત્રણ વિનાશક વસ્તુઓને માટે મહાન યુદ્ધો કરવાથી તેનો રાજમુકુટ ડગમગી રહ્યો હતો અને તે માત્ર નામને જ ગુજરાતને મહારાજા રહેવા પામે હતે. ચક્રવર્તી કુમારપાળે ગુજરાતનાં રાજ્યને સમૃદ્ધ અને આસપાસનાં બીજાં રાજ્યમાં શિરમણિ બનાવી દીધું હતું, પરંતુ તે પછી ગુજરાતનાં દુર્ભાગ્યે કહે કે કર્મની પ્રબળતાએ કહે–તેને પુત્ર નહિ હોવાથી તેના ભત્રીજા અજયપાળનાં હાથમાં ગુજરાતનું રાજ્ય ગયું હતું અને તેણે જેન ધર્મ ઉપરના દ્વેષને લઈને થોડા જ સમયમાં તેને નિર્બળ બનાવી મૂક્યું હતું. અજયપાળનાં મૃત્યુ પછી મૂળરાજ અને તેનાં મૃત્યુ પછી ઇ. સ. 118 માં ભીમદેવ બીજે ગુજરાતનો અધિપતિ થયો હતો. આ ભીમદેવ પણ પહેલે ભીમદેવ કે જે બાણા