________________ પાટણની પરિસ્થિતિ. માત્ર નહિ, પણ હરકોઈ મનુષ્યને સત્ય કથન પ્રથમ રચતું નથી. જ્યારે માણસને ઠેકર વાગે છે, ત્યારે જ તેને સત્ય વસ્તુનું જ્ઞાન થાય છે. મારા સંબંધમાં આ પ્રમાણે થયું છે અને મારું અંતઃકરણ કહે છે કે તારા અને તારા જેવા બીજા મનુષ્યોના સંબંધમાં પણ તેમજ થશે. આપણે હિન્દુઓ અને આપણા દેશમાં હમણુંજ આવેલા મુસલ્માને-એ ઉભય જાતિઓ પરસ્પર લડીને નિર્બળ બની જશે અને તે પછી એ જ કે બેની લડાઇ લીજે ફાવે છે, તે પ્રમાણે આ દેશ ઉપર ત્રીજી જાતિનું આધિપમ ચો, " , " . ભીમદેવ એટલું બેલીને ચુપ રહ્યો અને પિતાનાં કથનની ત્રિભુવનપાલ ઉપર શી અસર થઈ છે, તે જેવાને તેણે તેના મુખ ઉપર પિતાની દૃષ્ટિ સ્થાપી; પરંતુ ત્રિભુવનપાલ ઉપર કોઈ અસર થઈ હોય, એમ તેને જાણ્યું નહિ. તે નિરાશ થયો અને નિરાશાથી તેણે પિતાની આંખ બંધ કરી દીધી. ત્રિભુવનપાલ આ સમય દરમ્યાન મનમાં જુદા જુદા પ્રકારના તરંગે રચતે હતો. તે ઘડીમાં ઉશ્કેરાઈ જતો હતો અને ઘડીમાં શાંત બનતો હતો. એકંદર રીતે ભીમદેવનું કથન તેને રૂમ્યું નહોતું. તેણે થોડાક જુસ્સાથી કહ્યું. “આપના કથન ઉપરથી જણાય છે કે વરધવલે જે કર્યું છે, તે વ્યાજબી કર્યું છે અને અમે જે કાંઇ કરીએ છીએ તે ગેરવ્યાજબી કરીએ છીએ, પરંતુ મહારાજા ! આપની ધારણું ભૂલભરેલી છે. પાટણને ઘણે માનવસમુહ અને માંડલિક રાજાએ આપે મારે હક્ક ડૂબાવીને વીરધવલને યુવરાજ બનાવ્યો, તેથી અને વીરધવલે નવું રાજ્યતંત્ર સ્થાપ્યું, તેથી નારાજ થયા છે અને તેનું પરિણામ સારું આવશે નહિ. હું આપને વખતસર ચેતાવું છું કે આપનાં તથા વરધવલના અવિચારી કાર્યથી લેહીની નદીઓ વહેશે અને અત્યારે આપને જે પશ્ચાતાપ થાય છે, તેથી અનેકગુણે વધારે પશ્ચાતાપ ભવિષ્યમાં થશે. ભીમદેવે પોતાનાં નેત્રો ઉઘાડ્યાં. તેણે સ્થિર દષ્ટિથી ત્રિભુવનપાલ તરફ જોયું અને શાંતિથી કહ્યું. " ત્રિભુવનપાલ! પાટણને ઘણો માનવસમુહ તથા માંડલિકો મારાં કાર્યથી નારાજ થયા છે કે રાજી થયા છે, તેની તારા કરતાં મને વધારે ખબર છે. પાટણના અને પાટણની રાજ્યગાદીના હિતેચ્છુઓનો અભિપ્રાય લઈને જ મેં વીરધવલને યુવરાજ