Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

SR No.: 006150
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1982
Total Pages: 714
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 333

३३०] सिद्धान्तकौमुदी।
[दिवादि. प्रभुस्साताम् । युष प्रहारे । युध्यते । युयुधे। योद्धा । अयुद्ध । कथं 'युष्यति' इति । युधमिगतीति क्यच् । 'अनुदात्तत्वलक्षणमात्मनेपदमनित्यम्' (प.१७) इति वाले इष ११७४ कामे । अनुरुभ्यते । श्रण ११७५ प्रायने । अण्यते । पाये। अथिता। 'मन' इति दन्त्यान्तोऽयमित्येके । मन ११७५ ज्ञाने । मम्मके ने । मन्ता । युज ११७७ समाधौ । समाधिश्चित्तवृत्तिनिरोधः । भकर्मक उज्यते । योका । सृज ११७८ विसर्गे। अकर्मकः । 'संसुज्यते सरसिजैरामि । ससृजिषे। स्रष्टा । सच्यते । 'लिङ्सिचौ(९ २१००) इति निवाबो नाप्यम् । सूतोष्ट । प्रसृष्ट असूक्षाताम् । लिश डिति भावः । लिटि विषियमादिट् । एवं बुधधातुरपि । बोद्धेति । तासि 'भषस्तथोः' इति तवरलपकारः । भोत्स्यते इति। “एकाचः-' इति भए । भत्सीष्टेति । लिसिची- इति कित्त्वम् । 'दीपजन-' इति चिण्विकल्पं मत्वाह अबोधि, अबुद्धेति । कथं युध्यतीति । आत्मनेपदित्वादिति भावः । समाधत्ते युधमिति । युएशन्दो भावक्विवन्तः । युधमिच्छतीत्यर्थे 'सुप प्रात्मनः-' इति क्यजन्तात् परस्मैपदमियः । अनुदात्तत्त्वप्रयुक्तमात्मनेपदमनित्यमिति समाधान त्वनुचितम्, तस्य भाग्यारहवेन अप्रामाणिकत्वात् । अत एव 'व्यत्ययो बहुलम्' इति सूत्रभाष्ये 'प्रतीपमन्य अभियुवति' इत्यत्र व्यत्ययेन परस्मैपदमित्येव समाहितम् । अनो रुघ काम इति । अनु इत्युपसर्गात्परो रुधधातुः कामे वर्तते इत्यर्थः । युज समाधी । अनिट् । अकर्मक इति । चित्तवृत्तेर्धात्वर्थान्तर्भावादिति भावः । अर्थान्तरे तु सकर्मकोऽपि भवति, 'मृजियुज्योः सकर्मकयोः कर्मवद्भावः' इति कर्मवत्सूत्रवातिकात् । एतक कर्मकर्तप्रक्रियायां स्पष्टीभविष्यति । सृज विसर्ग इति। अनिट् । विसर्गः संबन्ध उपसर्गवशात् , तदाह अकर्मक इति । संसृज्यते इति । अरुणांशुभिः अरुणकिरसविकसितः सरसिजैः कमलैः संसृज्यते संबनातीत्यर्थः । कमलिनीति शेषः । कर्तरि सकारोऽयम्, न त्वयं कर्मणि लकारः, अकर्मकत्वात् । अर्थान्तरे तु सकर्मकोऽयमिति कर्मकर्तृप्रक्रियायां वक्ष्यते । लिव्याह ससृजिषे इति । कादिनियमादिडिति भावः । सति । सृजिशोमल्यमकिति' इत्यमागमे ऋकारस्य यणि प्रवादिना जस्य पः ष्टुत्केन तकारस्य ट इति भावः । स्रक्ष्यते इति । पूर्ववदमि, जस्य षत्वे 'पढो:-' इति षस्य कत्वे सस्य षत्वमिति भावः । श्राशीलिब्याह सूक्षीष्टेति। पत्र लघूपधगुणमाशयाह लिसिचाविति । नाप्यमिति । ‘सृजिइति णत्वम् । प्रबोधीति । 'दीपजनबुध-' इति चिण । अनो रुध कामे । अनोः परो रुधधातः कामे । काम इच्छा। दिवादिषु पाठसामर्थ्याद् 'रुधादिभ्या