Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

SR No.: 006150
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1982
Total Pages: 714
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 331

३२८ ]
सिद्धान्तकौमुदी ।
[दि
कृति च । श्रजनि, अजनिष्ट । दीपी ११५० दीप्तो । दीप्यते । दिदीप । श्रदीपि श्रदीपिष्ट । पूरी ११५१ श्राप्यायने । पूर्यते । अपूरि, अपूरेष्ट । तरी ११५२ गतित्वरण हिंसनयोः । तुर्यते । तुतुरे । धूरी ११५३ गरी ११५४ हिंसागत्योः । धूर्यते । दुधूरे | गूर्यते । जुगूरे । घूरी ११५५ जूरी ११२६ हिंसावयोहान्योः । शूरी ११२७ हिंसास्तम्भनयोः । चूरी ११५८ दाहे । तप ११५६ ऐश्वर्ये वा । श्रयं धातुरैश्वर्ये वा श्यनं तह च लभते । अन्यदा तु शक्त्रिकरणः परस्मैपदीत्यर्थः । केचित्तु वा वृतुधातोराद्यवयवमिच्छन्ति । तप्यते । ता । तप्स्यते । 'पत' इति व्यत्यासेन पाठान्तरम् । 'हुत ग्रामानि युतः पत्यम नः' । वृतु ११६० वरणे । वृत्यते । पचान्तरे वावृत्यते । 'ततो वावृत्यमाना सा रामशालां न्यविचत'
चिण्विकल्पं मत्वाह दीप, श्रदीपिष्टेति । पूरीधातुरपि दित् । ' दीपजन - ' इति चिण्विकल्पं मत्वाह अपूरि अरिष्टेति । तूरी इत्यादयोऽपि 'चूरी दादे' इत्यन्ता ईदित एव । तप ऐश्वर्ये वेति । श्यन् आत्मनेपदं चेति शेषः । उभयोः प्रकृतत्वादित्यभिप्रेत्य शेषं पूरयति श्यनं तकुं चेति । अन्यदा त्विति । ऐश्वर्यादन्यत्रार्थे वृत्तिदशायामित्यर्थः । केचित्विति । तप ऐश्वर्ये वा तु वरणे इति धातुपाठे स्थितम् । तत्र 'वाॠतु वरणे' इत्येवं वाशब्दं वृतु इत्यस्य आद्यवयमिच्छन्तीत्यर्थः । एवं च तप ऐश्वर्ये इत्येव स्थितम् । श्रस्मिन्पक्षे तपधातोः नित्यमेव श्यन् तङ् चेति भावः । तप्यते इति । ष्ट इत्यर्थः । प्रथमपक्षे ऐश्वर्यै तपतीत्यपि भवति । पत इतीति । तपधातोस्तकार प्रकारयोः क्रमव्यत्यासेन 'पत ऐश्वर्ये वा' इति पाठान्तरमित्यर्थः । एवं व्यत्यासेन पाठे प्रयोगं दर्शयति द्यम युतः पत्यमान इति । प्रवायुमच्छा व्हतीत्यृचः एकदेशोऽयम् । पत्यमान इत्यस्य ईशान इत्यर्थः । श्रत्र लटः शानच् श्रात्मनेपदं श्यन् च । पक्षान्तरे इति । वावृतु इति पाठपक्षे इत्यर्थः । वावृत्यते इति । वृणोतीत्यर्थः । अपेक्षते इति यावत् । वातुधातोः प्रयोगं दर्शयति ततो वात्यमानेति । श्रपेक्षमाणेत्यर्थः र्थः । न्यविक्षतेति । 'नेर्विशः' इत्यात्मनेपदम् । 'शल : गुपधात् -' इति क्सः । यत्रि' इति दीर्घे सिद्धे जाग्रहणमङ्गवृत्तपरिभाषाज्ञापनार्थम् । न पाधातोः पिबादेशे कृते गुणो न भवति पिबादेशस्यादन्तत्वाश्रयणं तूपायान्तरमिलाहुः । ञिति णिति कृति चेति । बति कृत्युदाहरणं घञि जनः । णिति कृति तु जनकः । जनयतीत्यत्रोपधावृद्धौ सत्यां 'जनीनृप् -' इति मित्त्वाद् 'मितां हस्व:' इति ह्रस्वः । दीपी दीप्तौ । ईदित्त्वान्निष्ठायामिएन । दीप्तः । एवं पूरीत्यादेरीदित्त्वा पूर्ण इत्यादि ज्ञेयम् । केचित्त्विति । तेषां मते ऐश्वर्ये तप्यते इत्येव प्रयोगो न तु तपतीति । न्यविक्ष