Laghu Siddhant Kaumudi Part 03

SR No.: 006150
Original Sutra Author: N/A
Author: Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
Publication Year: 1982
Total Pages: 714
Language: Sanskrit, Hindi
Classification: Book_Devnagari
File Size: 18 MB

Page 165

१६२ ] सिद्धान्तकौमुदी।
[ भ्वादि. ग्लहते । घुषि ६५२ कान्तिकरणे । धुंषते। जुधुषे । केचिद् घष इत्यदुपध पठन्ति ।
अथाहत्यन्ताः परस्मैपदिनः। घुषिर् ६५३ अविशब्दने । विशब्दनं प्रति. ज्ञानम्, ततोऽन्यस्मिन्नर्थे इत्येके । शन्दे इत्यन्ये पेटुः । घोषति । जुघोष । घोषिता इरित्वादङ्वा , अघुषत् । अघोषीत् । अचू ६५४ ग्याप्तौ। २३३८ अक्षोऽ. न्यतरस्याम् । (३-१-७५) अक्षो वा श्नुप्रत्ययः स्यात्कर्बर्थे सार्वधातुके परे। पक्षे शप् । प्रचणोति प्रचणुतः अणुवन्ति । अक्षति अक्षतः अक्षन्ति । अानक्ष । अानक्षिय, पानष्ठ । अक्षिता, अष्टा । प्रतिष्यति । 'स्को:-' (स् ३८०) इति क्साकारस्य लोपे अतः परत्वाभावाद् 'आतो ठितः' इति इय् नेति भावः । अघृक्षन्तेति । भस्य अजादित्वाभावात्तस्मिन्परे क्सस्य अकारलोपाभावादतः परत्वाद् 'आत्मनेपदेष्वनतः' इत्यदादेशो न । कृते तु झोऽन्तादेशे क्सस्याकारलोपः पररूपं वा । ग्लहे चेति । ग्लहधातुरपि ग्रहणे वर्तत इत्यर्थः । अदुपधोऽयम् । घुषि कान्तीति । उदुपधोऽयम् । इदित्त्वान्नुम् । 'नश्च-' इत्यनुस्वारः। यय्परकत्वाभावान्न परसवर्णः । तदाह पुंषत इति । सेटकोऽयम् । अदुपधपक्षे तु घषते । जघषे । ऊष्मान्ता आत्मनेपदिनो गताः ।
अथाहत्यन्ताः परस्मैपदिन इति । ऊष्मान्ता इति शेषः । तत्र तुस ह्रसेत्यतः प्राक् षान्ताः । घुषिरिति । इर् इत् । प्रतिज्ञानमिति । वेदाः प्रमाण. मित्याद्यभ्युपगम इत्यर्थः। ततोऽन्यस्मिन्निति । विशब्दनाद् अन्यद् अविशब्दनम् , तस्मिन्नित्यर्थः । इरित्वादङ्वेति । 'इरितो वा' इत्यनेनेति शेषः । अघुषदिति । अडो ङित्त्वान्न लघूपधगुणः। अघोषीदिति । अङभावपक्षे लघूपधगुणे 'इट ईटि' इति सिज्लोपः । हलन्तलक्षणावृद्धः 'नेटि' इति निषेधः । अचूधातुः ऊदित्त्वाद्वेटकः । अक्षोऽन्यतरस्याम् । अक्ष इति पञ्चमी। 'स्वादिभ्यः श्नुः' इत्यतः , श्नुरिति, 'कर्तरि शप्' इत्यतः कर्तरीति, 'सार्वधातुके यक्' इत्यतः सार्वधातुके इति चानुवर्तते, तदाह अक्षो वेति । श्नुप्रत्ययस्य शित्त्वं सार्वधातुकत्वार्थम् । तत्फलं तु 'स्वादिभ्यः श्नुः' इत्यत्र वक्ष्यते । अक्षणोतीति । तिपि श्नुः तस्य पित्त्वेन ङित्त्वाभावात् 'सार्वधातुक-' इति गुणः, णत्वम् । अक्ष्णुत इति । तसः अपित्त्वेन डित्त्वात् श्रोने गुणः। अणुवन्तीति । ङित्त्वाद्गणाभाव उवङ् । अक्ष्णोषि प्रचणुथः अणुथ। अक्ष्णोमि अणुवः अदणुमः । अक्षतीति । शप्पक्ष रूपम् । प्रानक्षेति ।। णलि द्विहल्त्वान्नुट् । अानक्षतुः आनक्षुः । ऊदित्त्वादिट्पक्षे आह आनतिथेति । रलभ्यते । तेन 'दृशेः क्सः' इति वार्तिकोक्लक्सप्रत्ययस्य लोपो न भवति सदृक्षा अन्याला इत्यत्रेत्याहुः । वुषि कान्तिकणे । लुङि अघुषिष्ट अधूषिषाताम् । अदुपधपाठे