________________
१८
सासन
लघुसिद्धान्तकौमुद्याम __पदान्ते एङतस्य गोरवङ् वाऽचि । 'गवानम् । गोऽप्रम् । पदान्ते किम् गवि ॥ काले मेरे ओरखडादेशनिधायक सूत्रा
४८ इन्द्र च ६।१ । १२४।। गोरवङ् स्यादिन्द्रनगवेन्द्र अत्रम
४६ दूराद्ध ते च ८।२।८४ । दूरात् सम्बोधने वाक्यम्य दो प्लुतो वा।
५० प्लुत-प्रगृह्या अचि नित्यम् ६ । १ । १२५ । एतेऽचि प्रकृत्या स्युः। आगच्छ कृष्ण ३ अत्र गौश्वरति ।
५१ ईदूदेद् द्विवचनं प्रगृह्यम् १११।११। ईदूदेदन्तं द्विवचनं प्रगृह्य स्यात् । हरी "एतौ। विष्णू इमौ। ६ गङ्गे अमू।
१-गवानम् - 'गो- अग्रम्' इति स्थितौ 'एचोऽयवायावः' इत्यनेन प्राप्तम् अवादेशं बाधित्वा 'सर्वत्र विभाषा गोः' इत्यनेन प्राप्तं प्रकृतिभावमपि परत्वाद् बाधित्वा 'अवङ स्फोटायनस्येति अवङि 'अकः सवर्णे' इत्यनेन दीर्घ च कृते गवाग्रम् इति रूपम्। पक्षे 'सर्वत्र विभाषा गोः' इत्यनेन प्रकृतिभावे गो अग्रम् इति रूपं सिध्यति । प्रकृतिभावाभावपक्षे च "एङः पदान्तादति' इत्यनेन पूर्वरूपे गोऽग्रम इति रूपम)। एवं गो+प्रक्षः = गवाक्षः, परमत्र व्यवस्थितविभाषया नियमवर । इति बोध्यम् । तथाचोक्तम्
देवत्रातो गलो ग्राहः इति योगे च सदविधिः ।
मिथस्तेत विभाष्यन्ते गवाक्षः शंसितव्रतः ।। २-गो+इ (ङि)। ३-गो+इन्द्रः, गव + इन्द्रः, गुणे-गवेन्द्रः । ४-पागच्छ कृष्ण३ +अत्रगौश्चरति, इह प्रकृतिभावान्न सवर्णदीर्घः । ५-ऐवं धनुषी एते, द्वौ भानू उदयेते । द्वे कुले उत्कृष्ट एते स्तः । इत्युदाहार्यम् । ६-गङ्गम् गङ्गे + अमू इति स्थिती 'एचोऽयवा..' इत्ययादेशं बाधित्वा 'ईदूदेद्विवचनं प्रगृह्यम्' इति सूत्रेण गङ्गे इत्यस्य प्रगृह्यसंज्ञायां 'प्लुत प्रगृह्या अचि नित्यम्' इति प्रकृतिभावे सिध्यति रूपं 'गङ्गे अमू' इति ।
४८-गो शब्द को अवङ् होता है इन्द्र शब्द परे रहते। ४६-दूर से सम्बोधन में वाक्य की टि को प्लुत होता है विकल्प से । ५०-'लुतं और प्रगृह्य अच् परे रहते सदा प्रकृतिभाव से होते हैं। ५१-ईदन्त उदन्त और एदन्त द्विवचन प्रगमसञ्जक होता है।
