Page Text
________________
३२५
तद्धिताः अण 'स्यात् । प्रश एव-प्राक्षः । प्राशी स्त्रो। दैवतः । "बान्धवः । २१३७ वह्वल्पार्थाच्छस्कारकादन्यतरस्याम् ५ । ४ । ४२ । बहूनि ददाति-बहुशः। अल्पशः (आद्यादिभ्यस्तसे 'रुपसंख्यानम्) आदौ-आदितः । मध्यतः । अन्ततः। पार्श्वतः। प्राकृतिगणोऽयम् । स्वरेणस्वरतः । वर्णतः।
१२३८ कृम्वस्तियोगे सम्पद्यकतरि चिः ५। ४ । ५० ।
(अभूततद्भाव इति वक्तव्यम् ) विकारात्मतां प्राप्नुवत्यां प्रकृती वर्तमानाद्विकारशब्दात् स्वार्थ विर्वा स्यात् करोत्यादिभिर्योगे।
१२३१ अस्य च्यो ७ । ४ । ३२ ।
अवर्णस्य ईत् स्यात् च्वौ । वेर्लोपः । 'च्ळ्यन्तत्वादव्यत्वम् । अकृष्णः कृष्णः सम्पद्यते तं करोति-कृष्णीकरोति । ब्रह्मोभवति। गङ्गीस्यात् (अन्ययस्य च्वावीत्वं नेति वाच्यम्) दोषाभूतमहः । दिवाभूता रात्रिः।
१-स्वाथें । २-प्राज्ञः-'प्रज्ञ'शब्दात् स्वार्थे प्रज्ञादिभ्यश्च' इत्यणि प्रादिवृद्धौ यस्येति च' इत्यकारलोपे प्रातिपदिकत्वे मौ विभक्तिकायें प्राज्ञः' इति रूपम् । ३-'टिड्ढाणञ् ..' इति डोप । ४-देवता एव दैवतः। ५-बन्धुरेव बान्धवः, अणि सति 'मोगुणः' इति गुणः, मादिवृद्धिः । ६-बह्वात्कारकाभिधायिनो मङ्गलवचने शत, अल्मार्थात्कारकाभिधायिनोऽमङ्गलवचन एव शस् स्यादित्यर्थः। . अल्पशः-प्रल्पेऽल्या वा अल्पशः। अल्पशब्दात् 'बहल्यार्थाः ..' इत्यादिना स्वार्थे 'शस' प्रत्ययः । 'अल्पशस्' इति जाते प्रातिपदिकत्वात् सुपि अव्ययत्वेन तल्लुकि सकारस्य रुत्वे विसर्गे च 'अल्पशः' इति । ८-सार्वविभक्तिकोऽयं तसिः । ६-'तद्धितश्चासर्वविभक्तिः' इत्यत्र 'शस् प्रभृतयः' इत्युक्तत्वात् तदन्तगंतत्वाच्चास्येति भावः । १०-कृष्णीकरोति-प्रकृष्णः कृष्णः सम्पद्यते तं करोतीति विग्रहः । अत्र 'करोति-' योगे 'कृम्वस्तियोगे सम्पद्य कर्तरि चि' इति 'चि' प्रत्यये तस्य सर्वापहारे 'अस्य च्चौ' इति सूत्रेणाकारस्य ईकारे 'कृष्णीकरोति' इति रूपम् । __१२३७-बह्वर्थ और अल्पार्थ कारकाभिधायी शब्द से शस् प्रत्यय होता है विकल्प से ( वा आधादिगण पटित शब्दों से तसि प्रत्यय होता है)।
१२३८-विकार को प्राप्त होनेवाली प्रकृति में वर्तमान विचारवाची शब्द से च्चि प्रत्यय होता है विकल्प से स्वार्थ में कृ, भू, अस् के योग में ।
१२३६-अवर्ण की ईकारादेश होता है वि प्रत्यय परे रहते । (वा०-अव्ययसम्बन्धी अवर्ण को ईल नहीं होता चि परे रहते )।
| SR No. | 006148 |
| Book Title | Laghu Siddhant Kaumudi Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vishvanath Shastri, Nigamanand Shastri, Lakshminarayan Shastri |
| Publisher | Motilal Banrassidas Pvt Ltd |
| Publication Year | 1981 |
| Total Pages | 450 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 25 MB |