________________
तिङन्ते यङ्लुगन्तप्रक्रिया
यङोऽचि प्रत्यये लुक् स्याच्चकारात्त ं विनापि क्वचित् । श्रनैमित्तिकोऽयम् अन्तरङ्गत्वादादौ भवति । ततः ' प्रत्ययलक्षणेन यङन्तत्वाद् द्वित्वमभ्यासकार्यम् | धातुत्वाल्लडादयः । ( ३८०) शेषात्कर्तरीति परस्मैपदम् । चर्करीतं चेत्यदादौ पाठाच्छुपो लुक् ।
७१६ यङोत्रा ७ । ३ । ६४ ।
२०५
यङ्लुगन्तात् परस्य हलादेः पितः सार्वधातुकस्येड् वा स्यात् । (४४०) भूसुवोरिति गुणनिषेधो यङ लुकि भाषायां न । बोभूतु तेतिक्ते इति छन्दसि अनिपातनात् । वोभवीति, बोभोति । बोभूतः (६०६) श्रभ्यस्तात, बोभुवति । 'बोभवाञ्चकार, बोभवामास । बोभविता । बोभविष्यति । बोभवीतु, वोभोतु,
रीगागमे 'जरीगृह्य' इत्यस्य पुनर्धातुत्वे लटो लस्य तादेशे शपि पररूपे टेरेल्वे च सिध्यति रूपं 'जरीगृह्यते' इति ।
तिङन्तप्रकिया
१ - प्रत्ययलोपे प्रत्ययलक्षणम्' इत्यनेनेत्यर्थः २ - यङो ङित्वमाश्रित्यात्मनेपदं तु न भवति, ङिशस्य प्रत्ययसाधारणत्वेन प्रत्ययलक्षणा प्रवृत्तेः, यत्र हि प्रत्ययस्यासाधारणं रूपमाधीयते तत्रैव प्रत्ययलक्षणमिति नियमः । ३ - श्रनेनैव गुणनिषेधे निपातनमिदं 'भवतेश्छन्दस्येव गुणनिषेधो न तु लोके' इति नियमार्थमित्यर्थात् । ४बोभवीति - भूधातोः पुनः पुनरतिशयेन वा भवतीति विग्रहे 'घातोरेकाच' इति यङि 'ङोऽचि चे 'ति द्वित्वात्पूर्वं यङ्लुकि प्रत्ययलक्षणेन यङन्तत्वात् द्वित्वेऽभ्यासत्वे भस्य बत्वे 'गुणो यङ्लुको:' इत्यभ्यासस्य गुणे 'बो भू' इत्यस्य धातुत्वाल्लटि परस्मैपदे तिपि शपि 'चकरीत चे' त्यदादौ पाठाच्छपो लुकि 'यङो वा' इति पाक्षिके ईडागमे 'भूसुवो - स्तिङि' इति गुणनिषेवस्य भाषायां यङ्लुकि 'वोभूतु तेतिक्ते' इति छन्दसि निपातनात श्रप्रवृत्ते, गुणेऽवादेशे सिध्यति रूपं 'बोभवीति' इति ईडभावपक्षे 'बोभोति' इति रूपम् । ५ – बोभवाञ्चकार - भूघातोर्यंङि यङो लुकि प्रत्ययलक्षणेन पुनर्यन्तत्वाद् द्वित्वेऽभ्यासत्वे गुणे भस्य बत्वे बोभूव इत्यस्य पुनर्घातुत्वाल्लिटि 'कास्यनेकाचोराम् वक्तव्यो लिटी' ति श्रामि 'श्रम:' इति लिटो लुकि कृञोऽनुप्रयोगे लिटो लस्य तिपि गलि
७१६-यङ लुगन्त से परे हलादि पित् सार्वधातुक को ईट् विकल्प से होता है । इति यङ ्मलुकूप्रक्रिया ।
