________________
लघुसिद्धान्तकौमुद्याम्
।
लकाराः सकर्मकेभ्यः कर्मणि कर्तरि च स्युरकर्मकेभ्यो भावे कर्तरि च । ३७४ वर्तमाने लट् ३ । ३ । १२३ ।
वर्तमानक्रियावृत्तेर्धातोर्लट् स्यात् । श्रावितौ । उच्चारणसामर्थ्याल्ल 'ने) सुत्तायाम् । कर्तृ विवक्षायां भू ल् इति स्थिते । (तियाआदेश विधिसूत्र
'३७५ तिप-तस-झि सिप-थस्-थ-मित्र - बस - मस- तातां-झ-थासाथांध्वमिड- वहि महिङ ३ । ४ । ७८ ।
1
एतेऽष्टादश लादेशाः स्युः ।
३७६ लः परस्मैपदम् १ । ४ । ६६ ।
लादेशाः परस्मैपदसंज्ञाः स्यः । (आत्मसंज्ञा सूत्रम)
१०४
परस्मैपरक्षासूत्रम
३७७ तङानावात्मनेपदम् १ । ४ । १०० ।
तङ् प्रत्याहारः शानच् कानचा चैतत्संज्ञाः स्युः । ' पूर्व संज्ञाऽपवादः ।
( आदमजमद व्यूमस्या
३७८ अनुदात्तङित ग्रात्मनेपदम् । १ । ४ । १२ ।
अनुदात्तेतो ङितश्च धातोरात्मनेपदं स्यात् ।
आमव्यवस्थ
३७६ स्वरितत्रितः कभिप्राये कियाफले १ । ३ । ७२ ।
( अभिहितम् ), कर्ता च 'अनुक्तः ' ( श्रनभिहितः ) । तेन तद्योगे कर्तरि 'कर्तृ- करणयोस्तृतीया' इति सूत्रेण तृतीया कर्मणि प्रातिपदिकार्थमात्रत्वात्प्रथमा ( उक्तत्वान्न द्वितीया ) यथा -- श्रनुभूयते प्रानन्दश्चैत्रेण, स्थीयते देवदत्त ेन ।
एतन्मूलिकैवैषा प्रसिद्धिः -
-
'प्रथमान्तो यदा कर्ता द्वितीया कर्मणस्तदा ।
यदा कर्ता तृतीयान्तः प्रथमा कर्मणस्तदा ॥१॥
१ - न इत्संज्ञा इत्यर्थः । २- परस्मैपदसंज्ञाया अपवाद इत्यर्थः ।
३७४ वर्तमानकालिक क्रियावृत्ति धातु से लट लकार होता है । ३७५ – लकार के स्थान पर तिवादि अठारह आदेश होते हैं । ३७६ – लकार के स्थान पर होनेवाले आदेश परस्मैपद संज्ञक होते हैं । ३७७--तङ प्रत्याहार और शानच्-कानच् की श्रात्मनेपदसंज्ञा होती है । ३७८ --- अनुदात्तेत् और ङित धातुकी आत्मनेपद संज्ञा होती है । ३७६ - स्वरितेत् और जित धातु के कर्तृगामी क्रियांफल में ग्रात्मनेपद होता है ।
