Page Text
________________
પરોપકારી'
ચરણ-આઠમું
દાક્ષિણ્ય... [શ્લોક :]
ઉવચરઈ સુદખિન્નો પરેસિમુઝિવ સમજવાવારો
તો હોઈ ગભવક્કો યુવત્તણીઓ ચ સવસ /૧૫ | ભાવાર્થ :.
દાક્ષિણ્યતા ગુણવાળો આત્મા સ્વેચ્છાથી યા અન્યની પ્રેરણાથી પોતાના કાર્ય છોડીને પણ પરોપકારના સત્કાર્યમાં પ્રવૃત્તિશીલ થાય છે. તેથી તેનું વચન સર્વત્ર ગ્રાહ્ય બને છે અને સર્વ જીવો તેને અનુસરે પણ છે. (૧૫) વિવેચન |
દાક્ષિણ્ય એટલે પરગજુપણું.
પર + ઉપકાર = પરોપકાર અને અપકાર તેનો પ્રતિસ્પર્ધી શબ્દ છે. પ્રથમ સદુ-વિષયક, ગુણકારી, વિવેકી યા ધર્મબુદ્ધિથી કરાતું કાર્ય. જ્યારે બીજું સ્વાર્થ, લોભ. અર્થલાભ યા મોહના નિમિત્તે પ્રાથમિક દ્રષ્ટિએ કરાતું કાર્ય. જો બીજા કાર્યમાં રહેલી સ્વાર્થવૃત્તિ યા સંકુચિતતાના વિચાર ચાલ્યા જાય તો તેની દ્રષ્ટિ પણ અપકારકના બદલે ઉપકારકમય બની જાય.
ઉપકાર–દાક્ષિણ્યતા એટલે નિષ્કામ બુદ્ધિથી કરવામાં આવતી પ્રવૃત્તિ. બીજી રીતે પરગજુપણાથી કે લાગણીથી થયેલી પ્રવૃત્તિ. જ્યારે જે ઉપકારમાં અપકાર સ્વાર્થ છૂપાયો છે તે ઉપકાર નહિ પણ ઉપર ઉપરથી ફરજરૂપે વ્યવહારથી કર્મને કરવામાં આવતું કાર્ય છે.
ઘર્મના ચાર ભેદમાં દાનધર્મને સર્વપ્રથમ સ્થાન અપાયું છે અને તેમાં પણ પ્રકારોમાં અભયદાન, અનુકંપાને સ્વીકારાઈ છે. આ અભયદાન તથા અનુકંપાદાન આપવાનું મન જીવને ત્યારે જ થાય જ્યારે તેના મનમાં બીજાના ભલાઈના વિચાર રમતા હોય. આ રીતે દાનધર્મના પાલનમાં દાક્ષિણ્યતા ખૂબ ભાગ ભજવે છે. જ્યારે અપકારી મને શું ફાયદો મળશે ? એવા વિચારે શુભ કાર્ય કરે જ નહિ.
વૃક્ષ પાસે ઊભેલા વટેમાર્ગુએ ચિંતકને પૂછ્યું, આ વૃક્ષની કાંઈ જરૂરિયાત છે? પ્રવાસીને નડે છે. તેની કાંઈ જ કિંમત નથી. ચિંતક વટેમાર્ગુની પૂછવા પાછળની દુર્બુદ્ધિને સમજી ગયો. તેણે કહ્યું, ભાઈ, જો એમજ હોય તો તમારું શરીર પણ નકામું છે. તેની અપેક્ષાએ આ વૃક્ષ તો ઘણું ઉપયોગી છે. (૧) ર૪ બીજ જમીનમાં વાવો, * દયાના પ્રકારો – દ્રવ્યદયા, ભાવદયા, સ્વદયા, પરદયા, સ્વરૂપદયા, અનુબંધદયા, નિશ્ચયદયા, Cી વ્યવહારદયા, જીવદયા, અનુકંપા વિગેરે. ૪૨
| SR No. | 006142 |
| Book Title | Dharm Mahelna 21 Pagathiya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Harishbhadravijay |
| Publisher | Navjivan Granthmala |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 158 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |