________________
પરહિતચિંતક'
ચરણ-ઓગણીસમું
કૃતજ્ઞ.. | શ્લોક :
બહુ મન્નઈ ધમ્મગુરુ, પરમુવયારિત્તિ તત્તબુદ્ધિએ .
તથો ગુણાણ વકી ગુણારિહો તેણિક કથનું | ભાવાર્થ :
કૃતજ્ઞ માણસ “ઘર્મગુરુને આ મારા પરમ ઉપકારી છે એવી તત્ત્વબુદ્ધિથી, સમર્પણ ભાવથી માને છે. તેથી તેના જીવનમાં ગુણોની વૃદ્ધિ થાય છે. આ જ કારણે કૃતજ્ઞ માણસને ગુણ (ધર્મ)ની પ્રાપ્તિ માટે યોગ્ય કહ્યો છે. (૨) [વિવેચન :]
ચિંતકોએ કહ્યું – ભ. 2ષભદેવને બે હાથને સમજાવવા ૧૩ મહિના ૧૦: દિવસનો સમય લાગ્યો.
સિદ્ધાંતમાં કહ્યું – ભ. ઋષભદેવે પૂર્વ ભવે બાંધેલું અંતરાય કર્મ ૧૩ મહિના ૧૦ દિવસે ખપી ગયું.
કાળચક્રના સંયોગોએ યુગલિક જીવોને અવસર્પિણી કાળના લગભગ ૯ કોડાકોડી સાગરોપમ (૮૪ લાખ પૂર્વ ઓછા) પછી દાન ધર્મનું જ્ઞાન થયું.
ગમે તે હોય પણ પૂર્વભવે જાણેલા-અનુભવેલા શાન દ્વારા શ્રેયાંસકુમાર નિર્દોષ આહર પ્રભુને વહોરાવી ધન્ય બન્યા.
કૃતજ્ઞ – એટલે બીજાના પ્રગટ-અપ્રગટ ઉપકારને યાદ કરી અવસર આવે ત્યારે બહુમાન, આદર, ભક્તિ દ્વારા એ ઉપકારનું ત્રણ ફેડવું. ન ફેડાય ત્યાં સુધી જીવનમાં મેળવેલા–ચાખેલા કૃતજ્ઞતાના ફળને પૂજ્ય ભાવે, સમર્પણ ભાવે વિકસાવવા, સાચવવા પ્રયત્ન કરવો.
સ્વ ઉપર કરેલા કોઈના નાનામાં નાના ઉપકારને મોટામાં મોટો માની તેની સાથે તેવો વ્યવહાર કરવો અને પોતાનાથી બીજાની ઉપર થયેલા મોટામાં મોટા ઉપકારને નાનામાં નાનો સમજી સાક્ષીભાવે થયેલો હોવાથી ભૂલી જવા પ્રયત્ન કરવો. . એક પક્ષે જીવનમાં લઘુતા લાવવાની અને બીજા પક્ષે મહાનતા કેળવવાની છે. ઉપકાર કર્યો તો લાભ મળ્યો અને બીજાએ પોતાની ઉપર ઉપકાર કર્યો તો પુણ્ય જાગૃત કરવા માટે આભાર માનવો એ આપણું કર્તવ્ય છે.
કૃતજ્ઞ અને કૃતબ શબ્દના અર્થ ઉપર થોડો વિચાર કરીશું તો સમજાશે કે“જ્ઞ” અક્ષર જાણકાર અર્થનો બોધક છે જ્યારે “બ” અક્ષર હણનાર અર્થનો બોધક
૧૦૩
