________________
હર્યા-ભર્યા પરિવાર વચ્ચે રહેલા એક શ્રેષ્ઠીપુત્રને વ્યાધિની વિકટ પળોમાં આ સમ્યાન થયું. કાયા વ્યાધિગ્રસ્ત બનતા પીડા અસહ્ય બની. વૈદ્યો અને હકીમોએ હાથ ખંખેરી નાંખ્યા. ઔષધિ અને જડીબુટ્ટીના ઢગલા કાંઈ ન કરી શક્યા. સ્નેહાળ પરિવાર ગ્લાન કુમારની શય્યાને ઘેરી વળીને લાચાર બની ઊભો રહ્યો. સંપત્તિના ઢગલા કુમારની પીડાને જરા પણ ઓગાળી ન શક્યા. તે અવસ્થામાં એક ધન્ય પળે કુમારને ભાન થયું હું અનાથ છું, એકલો છું, નિરાધાર છું. આ વિચારણાથી તેનામાં પ્રચંડ સત્ત્વ પાંગર્યું. એકત્વ ભાવનાના ચિંતનમાંથી વિરાગની જ્યોત પ્રગટી. તે જ્યોતિના દિવ્ય પ્રકાશમાં વૈભવથી છલકાતો પણ સંસાર નિઃસાર લાગ્યો. રૂપાળા દેખાતા સંસારનું ભીતરી બિભત્સ સ્વરૂપ સ્પષ્ટ પ્રતીત થયું. વિરાગ અને શૌર્ય પ્રગટ્યા પછી તે કુમાર ક્ષણ પણ આ નિઃસાર સંસારમાં ક્યાંથી ટકે? વહેલી પ્રભાતે સંસારને તિલાંજલી આપીને તે મુનિ બન્યો. સંયમભાવનાના અચિંત્ય પ્રભાવથી વ્યાધિ ઉપશાંત થયો.
રાજગૃહીના રાજમાર્ગ પર આ ‘અનાથ’ મુનિને મગધનરેશ શ્રેણીકે ઓફર કરી. : ‘‘આ રૂપયૌવનમઢી રાજવંશી કાયાને સાધનાની ભઠ્ઠીમાં શા માટે શેકી નાંખો છો ? તમે નિરાધાર છો ? તો હું તમારો આશ્રય બન્યું. તમે અનાથ છો ? તો હું તમારો નાથ બનું.’
શ્રેણીકની આ ઓફર પર મુનિ સહેજ હસ્યા : “કઈ તાકાતના જોર પર તમે મારા નાથ થવા તૈયાર થયા છો, તે તો કહો ?'' ‘મુનિવર ! તમે મને ઓળખ્યો નથી માટે આ પ્રશ્ન તમને ઉદ્ભવે છે. હું મગધદેશનો સમ્રાટ છું, આખા મગધમાં મારી આણ પ્રવર્તે છે. હું ધારું તે થાય.'’
“રાજન્ ! તો પેલા આકાશમાં ઊડતા પંખીને આદેશ કરો કે તે નીચે આવી જાય. મારે તમારી આજ્ઞાનો પ્રભાવ જોવો છે.'’
“મુનિવર ! આ તો શક્ય ન બને. મારી આજ્ઞા આકાશમાં ન ચાલે, ધરતી ઉપર જ ચાલે.’’
હૃદયકંપ 3
